İnsan orqanizminin “mühərriki” hesab edilən qalxanabənzər vəzi, kiçik ölçüsünə baxmayaraq, sağlamlığımız üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən hormonlar istehsal edir.
Boynun ön hissəsində yerləşən və kəpənəyə bənzəyən bu orqanla bağlı problemlər son illərdə olduqca geniş yayılmışdır.
Həkimlə məsləhətləşin: Fərdi risklərinizi öyrənmək və sizə uyğun müalicə planını təyin etmək üçün Həkim Endokrinoloq Dr. İlkin Əhmədli ilə əlaqə saxlayın.
Pasiyentlərin ən çox narahat olduğu mövzulardan biri isə bu orqanda yaranan törəmələrdir. Bəs, tibbi dildə tez-tez eşitdiyimiz qalxanabənzər vəzin şişləri nədir?
Bu məqalədə qalxanabənzər vəzin şişləri, onların xoşxassəli və ya bədxassəli olması, yaranma səbəbləri, diaqnostikası və müasir müalicə üsulları haqqında geniş məlumat əldə edəcəksiniz.
Qalxanabənzər vəzi və şiş anlayışı
Qalxanabənzər vəzin toxumasında meydana gələn anormal hüceyrə böyümələrinə şişlər və ya tibbi dildə desək, neoplazmalar deyilir.
Lakin “şiş” sözünü eşitdikdə dərhal xərçəng xəstəliyini düşünmək doğru deyil. Qalxanabənzər vəzidə rast gəlinən törəmələrin böyük əksəriyyəti (təxminən 90-95%-i) xoşxassəlidir və həyat üçün ciddi təhlükə yaratmır.
Bu törəmələr adətən düyünlər (nodullar) şəklində özünü göstərir. Düyünlər bərk toxumadan ibarət ola bilər və ya içi maye ilə dolu kistalar şəklində inkişaf edə bilər. Əsas məsələ, bu düyünlərin təbiətini vaxtında müəyyən etməkdir.
Xoşxassəli şişlər (Adenoma və Düyünlər)
Qalxanabənzər vəzin xoşxassəli şişləri ətraf toxumalara yayılmır (metastaz vermir) və adətən yavaş böyüyür.
Bunlara aşağıdakılar aiddir:
Follikulyar Adenomalar: Vəzin öz toxumasından yaranan və kapsula ilə əhatə olunmuş xoşxassəli düyünlərdir.
Kistalar: İçi maye ilə dolu boşluqlardır. Adətən xoşxassəli olurlar və bəzən iynə aspirasiyası ilə boşaldılaraq müalicə edilirlər.
Kolloid Düyünlər: Vəzin həddindən artıq böyüməsi nəticəsində yaranan xoşxassəli törəmələrdir.
Bədxassəli şişlər (Qalxanabənzər vəzi xərçəngi)
Bu qrup şişlər daha ciddi yanaşma tələb edir. Qalxanabənzər vəzi xərçəngi digər xərçəng növləri ilə müqayisədə müalicəyə ən yaxşı tabe olan növlərdən biridir.
Əsas növləri bunlardır:
Papilyar Karsinoma: Ən çox rast gəlinən (təxminən 80%) və proqnozu ən yaxşı olan növdür. Yavaş inkişaf edir.
Follikulyar Karsinoma: İkinci ən yayılmış növdür.
Medulyar Karsinoma: Genetik faktorlarla əlaqəli ola bilər.
Anaplastik Karsinoma: Nadir rast gəlinən, lakin sürətlə inkişaf edən aqressiv növdür.
Qalxanabənzər vəzi şişlərinin əlamətləri
Xəstəliyin erkən mərhələlərində pasiyentlər heç bir narahatlıq hiss etməyə bilər. Çox vaxt düyünlər təsadüfi ultrasəs müayinəsi (USM) zamanı və ya həkim endokrinoloq boynu əllə müayinəsi zamanı aşkar edilir.
Lakin şiş böyüdükcə aşağıdakı simptomlar özünü göstərə bilər:
Boyunda Şişkinlik: Boynun ön hissəsində əllə hiss edilən və ya gözlə görünən qabarıqlıq (“adəm alması”nın aşağısında).
Udqunma Çətinliyi: Şişin yemək borusuna təzyiq etməsi nəticəsində yaranır.
Nəfəs Almaqda Çətinlik: Böyümüş vəzin nəfəs borusunu sıxması ilə əlaqədardır.
Səs Dəyişikliyi: Səsin xırıltılı olması və ya batması (şişin səs tellərini idarə edən sinirlərə təsir etməsi).
Boyun və Qulaq Ağrısı: Ağrı bəzən boyundan qulağa doğru yayıla bilər.
Limfa Düyünlərinin Böyüməsi: Xüsusilə bədxassəli proseslərdə boyundakı limfa düyünləri şişə bilər.
Qeyd: Bu əlamətlərin olması mütləq şəkildə xərçəng olduğunuz demək deyil. Zob və ya sadə düyünlər də oxşar simptomlar verə bilər. Dəqiq diaqnoz üçün mütəxəssis müayinəsi şərtdir.
Qalxanabənzər vəzi şişləri niyə yaranır?
Qalxanabənzər vəzin şişlərinin dəqiq səbəbi tam məlum olmasa da, bəzi risk faktorları xəstəliyin yaranma ehtimalını artırır:
Cinsiyyət: Qadınlarda qalxanabənzər vəzi xəstəliklərinə kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir.
Radiasiya: Uşaqlıq dövründə baş və boyun nahiyəsinə radiasiya (şüa) müalicəsi almış şəxslərdə risk daha yüksəkdir.
Genetik Meyillilik: Ailədə qalxanabənzər vəzi xərçəngi və ya zob xəstəliyi olanlarda risk artır.
Yod Çatışmazlığı: Qida rasionunda yodun az olması düyünlərin və zobun yaranmasına səbəb ola bilər.
Yaş: Xoşxassəli düyünlər yaş artdıqca daha çox yaranır, lakin bədxassəli şişlər gənclərdə də görülə bilər.
Diaqnostika metodları
Həkiminiz şübhəli bir vəziyyət aşkar etdikdə aşağıdakı müayinələri təyin edə bilər:
1. Ultrasəs Müayinəsi (USM)
Bu, ilk və ən vacib addımdır. USM vasitəsilə düyünün ölçüsü, quruluşu (bərk və ya maye tərkibli), sərhədləri və qanlanması müəyyən edilir. USM xərçəng diaqnozu qoymur, lakin hansı düyünün şübhəli olduğunu göstərir.
2. Qan Analizləri (Hormonal Panel)
TSH, T3 və T4 hormonlarının səviyyəsi yoxlanılır. Həmçinin, kalsitonin səviyyəsi və anti-tpo kimi göstəricilər də yoxlana bilər. Hormonların normal olması düyünün olmadığı və ya xərçəng olmadığı mənasına gəlmir.
3. İncə İynə Aspirasiya Biopsiyası (İİAB)
Əgər USM-də şübhəli bir düyün (adətən 1 sm-dən böyük və ya şübhəli görüntülü) aşkarlanarsa, biopsiya təyin olunur. Bu, çox nazik bir iynə ilə düyündən hüceyrə nümunəsi götürülməsidir. Bu prosedur ağrısızdır (adi qan analizi kimi) və diaqnozun qoyulmasında “qızıl standart” hesab olunur.
4. Sintiqrafiya
Radioaktiv yod istifadə edilərək düyünün “isti” (hormon ifraz edən) və ya “soyuq” (hormon ifraz etməyən) olduğu müəyyən edilir. “Soyuq” düyünlərin xərçəng olma riski nisbətən daha yüksəkdir.
Qalxanabənzər vəzi şişlərinin müalicəsi
Müalicə taktikası şişin növündən, ölçüsündən və pasiyentin ümumi vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir.
Müşahidə: Əgər biopsiya nəticəsi xoşxassəli çıxarsa və düyün kiçikdirsə, həkim sadəcə illik USM nəzarəti təklif edə bilər.
Cərrahi Əməliyyat (Tireoidektomiya): Əgər şiş bədxassəlidirsə, nəfəs borusunu sıxacaq qədər böyükdürsə və ya estetik qüsur yaradırsa, cərrahi yolla götürülür. Əməliyyat zamanı vəzin bir hissəsi və ya tamamı çıxarılır.
Radioaktiv Yod Müalicəsi (Atom Müalicəsi): Bədxassəli şişlərin əməliyyatından sonra qalan mikroskopik xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunur.
Hormon Əvəzedici Terapiya: Əgər vəzi tam çıxarılarsa, pasiyent ömür boyu tiroksin (sintetik hormon) dərmanı qəbul etməlidir. Bu, normal həyat tərzi sürmək üçün tamamilə kifayətdir.
Tez-Tez verilən suallar
1. Qalxanabənzər vəzində düyün olması mütləq xərçəng deməkdir?
2. Qalxanabənzər vəzi çıxarılarsa, kökələcəyəm?
3. Qalxanabənzər vəzi xərçəngi tam sağalırmı?
“Qalxanabənzər vəzin şişləri nədir?” sualı qorxulu səslənsə də, müasir tibb bu sahədə böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Unutmayın ki, boynunuzda hiss etdiyiniz hər düyün təhlükəli deyil, lakin hər düyün diqqət tələb edir.
Erkən diaqnoz, istər xoşxassəli, istərsə də bədxassəli proseslərdə müalicənin uğurunu təmin edən əsas amildir.
Əgər boynunuzda şişkinlik hiss edirsinizsə, udqunma çətinliyi yaşayırsınızsa və ya sadəcə ailənizdə bu xəstəlik varsa, vaxt itirməyin.
Bu məqalə yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və həkim məsləhətini əvəz etmir. Hər hansı bir narahatlıq zamanı ixtisaslı həkimə müraciət edin.
