Bədən kütlə indeksi (BKİ), bir şəxsin çəki və boy nisbətini qiymətləndirərək bədən çəkisinin sağlamlıq baxımından uyğun olub-olmadığını müəyyən etmək üçün istifadə edilən bir meyardır.
BKİ, kiloqramla çəkinin, metrlə boyun kvadratına bölünməsi ilə hesablanır. Nəticə, fərdin arıq, normal çəkili, artıq çəkili və ya piylənmə (obez) kateqoriyalarından hansında olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Adətən yetkinlərdə çəkiyə nəzarət və sağlamlıq risklərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan bu meyar, şəxsi amillər və əzələ-kütlə nisbəti kimi dəyişənlər nəzərə alınaraq təfsir edilməlidir.
Bədən kütlə indeksi (BKİ) nədir?
Bədən Kütlə İndeksi (BKİ), boyunuza görə çəkinizin necə olması lazım olduğunu müəyyən edən bir sağlamlıq meyarıdır. Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) hesablaması ilə boyunuza və çəkinizə görə ideal çəki aralığını öyrənin.
Bədən Kütlə İndeksi (BKİ), əksər insanlarda bədən yağı ilə əlaqəlidir; rəqəm nə qədər yüksək olarsa, bədən yağı da o qədər çox olar. Səhiyyə mütəxəssisləri, bir insanın sağlamlıq vəziyyətini və risklərini qiymətləndirmək üçün BKİ hesablama üsulunu digər vasitələr və testlərlə birlikdə istifadə edir.
Bədən kütlə indeksində mövcud olan yüksək bədən yağı, ürək xəstəliyi, insult və tip 2 diabetə səbəb ola bilər. Aşağı bədən yağı isə qeyri-kafi qidalanma ilə bağlıdır.
Kifayət qədər bədən yağı, vitamin və mineralların bədən tərəfindən mənimsənilməsinə kömək edir. Həmçinin bədəni enerji ilə təmin edir, bədən hərarətini və orqanlarınızı qoruyur.
Bədən kütlə indeksi necə hesablanır?
Bədən kütlə indeksi, bir şəxsin bədən çəkisinin (kiloqramla) boyunun kvadratına (metrlə) bölünməsi ilə hesablanır. İstifadə olunan düstur BKİ = çəki (kq) / boy (m)² şəklindədir.
Boy-Çəki indeksi hesablama mərhələləri
Məsələn; 75 kiloqram ağırlığında və 1.65 metr boyunda bir insanın boy-çəki indeksi bu şəkildə hesablanır:
- İlk olaraq metrlə boyun kvadratı hesablanır. Bu nümunədə, 1.65 x 1.65 = 2.72 m² edir.
- İkinci mərhələdə kiloqramla çəki, alınan metr kvadrat nəticəsinə bölünür. Yəni 75 / 2.72 əməliyyatı aparılır. Alınan nəticə isə 27.5-dir. Bu şəxsin bədən kütlə indeksi 27.5 olaraq müəyyən edilir.
Onlayn bədən kütlə indeksi (BKİ) hesablama
Bədən Kütlə İndeksi (Boy-Çəki İndeksi) hesablamaq üçün boyunuzun uzunluğunu, bədən çəkinizi, yaşınızı və cinsinizi səhifənin aşağısında yerləşən pəncərəyə daxil edərək sürətli və dəqiq bir nəticə əldə edə bilərsiniz. BKİ-nizi öyrənmək, ideal çəkinizi müəyyən etmək və sağlamlığınız haqqında daha çox məlumat sahibi olmaq üçün bu vasitədən istifadə edə bilərsiniz.
Bədən kütlə indeksi neçə olmalıdır?
Bədən kütləq indeksi hesablanması ilə ortaya çıxan dəyər bədən kütlə indeksinin neçə olması lazım olduğunu göstərir. Sağlam bir boy-çəki indeksi üçün ideal aralıq 18.5 ilə 24.9 arasıdır. Bu dəyərlərdən aşağı olanlar arıq, yuxarı olanlar isə artıq çəkili hesab edilir.
Çəki növlərinə görə bədən kütlə indeksi dəyərləri bu şəkildədir:
| Çəki Növü | Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) Dəyəri |
| Arıq | 18,5 kq/m²-dən aşağı |
| Sağlam | 18,5 kq/m² – 24,9 kq/m² |
| Artıq çəkili (Kök) | 25 kq/m² – 29,9 kq/m² |
| Piylənmə (Obez) | 30 kq/m² – 39,9 kq/m² |
| Aşırı Piylənmə (Morbid Obez) | 40 kq/m²-dən yuxarı |
Bədən kütlə indeksi nəticələri nə deməkdir?
Bədən kütlə indeksi hesablamasında yağ faizi, bədən tipi, yağ və əzələ toxuması kimi amillər nəzərə alınmır. Bu səbəblə, mütəxəssislər ideal çəki hesablamasında bədən kütlə indeksi və bel çevrəsinin ölçülməsindən əlavə, metabolizm sürətinin ölçülməsi və detallı bədən analizləri ilə də şəxsin çəki problemi haqqında daha ətraflı məlumat əldə edirlər.
Bir şəxsin ideal çəkisinin altında və ya üstündə olması; digər amillərlə birlikdə həkim tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Mövcud sağlamlıq problemlərini aradan qaldırmaq və ehtimal olunan sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaq üçün həkimlə birlikdə hərəkət edilməlidir.
Kişilərdə bel çevrəsi 94 sm-i keçərsə artmış risk, 102 sm-i keçərsə yüksək risk olaraq qəbul edilir. Bu nisbət qadınlarda isə 80 sm-i keçərsə artmış risk, 88 sm-i keçərsə yüksək risk sayılır.
BKİ-ni düzgün hesablamaq üçün məsləhətlər
BKİ hesablamasını düzgün aparmaq üçün boy və çəki ölçülərinizi doğru daxil etməlisiniz. Məlumatları daxil etməzdən əvvəl boyunuzu ayaqyalın və düz bir səthdə ölçə bilərsiniz. Səhər acqarına çəkinizi ölçmək isə ən doğru nəticəni verəcəkdir.
Yaşa görə bədən kütlə indeksi (BKİ)
Uşaqlar və gənclər üçün də BKİ hesablaması tətbiq edilə bilər. Bu üsulla bir uşağın və ya gəncin arıq, sağlam çəkidə, artıq çəkili və ya piylənmədən əziyyət çəkib-çəkmədiyi müəyyən edilə bilər.
Bir uşağın bədən yağı yaşla birlikdə dəyişir. Qız və oğlan uşaqları böyüdükcə bədən yağ miqdarında fərqliliklər yaranır. Bu səbəblə, uşaqlar üçün boy-çəki indeksi dəyərləndirməsində yaş amili vacibdir.
| Yaş Qrupu | İdeal Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) |
| 19 – 24 yaş | 19 – 24 kq/m² |
| 25 – 34 yaş | 20 – 25 kq/m² |
| 35 – 44 yaş | 21 – 26 kq/m² |
| 45 – 54 yaş | 22 – 27 kq/m² |
| 55 – 64 yaş | 23 – 28 kq/m² |
| 65 yaş və yuxarı | 24 – 29 kq/m² |
Yetkinlərdə BKİ dəyişiklikləri
Metabolizmin yavaşlaması, əzələ kütləsinin azalması kimi amillərlə bədən quruluşu dəyişir. Bu səbəblə yetkinlərdə bədən kütlə indeksi dəyişikliyi müşahidə olunur. 18.5 ilə 24.9 arası ideal qəbul edilən BKİ aralığı, şəxsin sağlamlığını qoruması üçün vacib bir göstəricidir.
Yetkinlərdə BKİ-nin çox olması piylənmə, diabet və ürək xəstəlikləri riskini artıra bilər. Buna görə də, BKİ mütəmadi olaraq izlənilməlidir.
Bədən kütlə indeksi (BKİ) dəyərlərinin 40 və daha yuxarı (morbid piylənmə) olması vəziyyətində və ya 35-39,9 aralığında olub tip 2 diabet, hipertoniya, yuxu apnesi kimi piylənmə ilə əlaqəli ciddi yanaşı gedən xəstəliklərin müşayiət etməsi halında, bariatrik cərrahiyyə bir müalicə seçimi olaraq düşünülə bilər.
Pəhriz, idman və dərman müalicəsi kimi ənənəvi üsullarla arıqlamağın mümkün olmadığı, sağlamlıq risklərinin getdikcə artdığı hallarda piylənmə əməliyyatları tövsiyə edilir.
Bədən kütlə indeksindən başqa nələr nəzərə alınır?
Bədəndə toplanan yağlar bədən üçün zərərli hormonlar istehsal edir. Xüsusilə bel ətrafındakı piylənmə bir çox sağlamlıq probleminə səbəb ola bilər. Bədən kütlə indeksi dəyəri ilə yanaşı bel çevrəsi dəyəri də piylənmənin dərəcəsi haqqında məlumat verir.
Sağlam əzələ toxumasının zərərli yağ toxumasına nisbəti də piylənmənin hesablanmasında vacibdir. Yetkin bir kişinin bədən yağ faizinin %12-18, qadınların isə %20-28 nisbətində olması gözlənilir. Bədən yağ faizinin kişilərdə %25; qadınlarda isə %30-un üzərinə çıxması piylənmə ilə əlaqələndirilir.
Qadınlar üçün bədən kütlə indeksi (BKİ)
Qadınlarda yüksək bədən kütlə indeksi, piylənmə ilə əlaqəli xəstəlikləri, diabet, ürək xəstəliyi və yüksək təzyiq riskini artırır. Aşağı boy-çəki indeksi isə qeyri-kafi qidalanma və sümük sağlamlığı problemlərinə səbəb olur. Qadınların BKİ-si həyat tərzi, genetik amillər və hormonal dəyişikliklərlə bağlıdır.
Uşaqlarda boy-çəki indeksinin hesablanması
Uşaqlar və gənclərdə bədən kütlə indeksi yaşa və cinsiyyətə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər. Xüsusilə uşaqların bədənindəki yüksək yağ faizi, çəki ilə bağlı xəstəliklərə və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Eyni şəkildə uşağın çox arıq olması da sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Uşaqların çəki-boy indeksi takibi Pediatrlar (Uşaq Sağlamlığı və Xəstəlikləri) tərəfindən persentil əyriləri istifadə edilərək aparılır.
Tez-Tez verilən suallar
BKİ dəyəri neçə olmalıdır?
Sağlam bir BKİ aralığı 18.5 ilə 24.9 arasıdır. Bu dəyərlərdən kənarda qalanlar arıq, artıq çəkili və ya piylənmədən əziyyət çəkən olaraq təsnif edilir.
BKİ artıq və ya aşağı çıxarsa nə etməliyəm?
BKİ-niz yüksəkdirsə, balanslı bir pəhriz və idmanla arıqlamağı hədəfləyə bilərsiniz. Aşağı BKİ üçün isə, kifayət qədər və balanslı qidalanma mövzusunda bir mütəxəssislə məsləhətləşməyiniz faydalı olacaqdır.
Boy-çəki indeksinin hesablanması niyə vacibdir?
BKİ, bir insanın ümumi sağlamlıq vəziyyətini anlamaq və çəki ilə əlaqəli risk faktorlarını müəyyən etmək üçün asan bir üsuldur. BKİ, xüsusilə piylənmə və qeyri-kafi qidalanma kimi sağlamlıq problemlərinin erkən aşkarlanmasına kömək edir.
Bədən kütlə indeksi təkbaşına sağlamlığı göstərirmi?
BKİ, sağlamlıq vəziyyətini anlamaq üçün təkbaşına kifayət deyil, çünki bədən yağ faizi, əzələ kütləsi və yağın bədəndə harada toplandığı kimi amilləri nəzərə almır.
Bədən kütlə indeksi necə yaranıb?
Bədən kütlə indeksi 1830-cu illərdə belçikalı bir riyaziyyatçı və sosial statistika mütəxəssisi olan Adolphe Quetelet tərəfindən hazırlanmışdır. O, hesablama və statistika sahəsindəki bacarıqlarını əhali arasında boy və çəki arasındakı əlaqəni təhlil etmək üçün istifadə etdi və 140 il boyunca “Ketele İndeksi” olaraq bilinən düsturu tərtib etdi.
1972-ci ildə amerikalı bioloq və fizioloq Ancel Keys indeksin etibarlılığını dəstəkləyən bir məqalə nəşr etdi və bu prosesdə indeksin adını dəyişdirərək onu “Bədən Kütlə İndeksi” kimi populyarlaşdırdı.
Boy-çəki indeksi həkimlər tərəfindən istifadə edilirmi?
Bəli, ümumi praktik həkimlərdən tutmuş mütəxəssis səviyyəsinə qədər həkimlər tərəfindən istifadə olunur. Tibb sahəsindəki istifadəsi həkimlərlə məhdudlaşmır və tibb bacıları, diyetoloqlar, qidalanma mütəxəssisləri, epidemioloqlar və tədqiqatçı alimlər də daxil olmaqla geniş bir səhiyyə mütəxəssisləri qrupunu əhatə edir.
