Ginekomastiya kişilərdə süd vəzi toxumasının müxtəlif səbəblərdən anormal inkişafını ifadə edir. Klinik olaraq ginekomastiya, süd vəzi toxumasının həcmcə böyüdüyü bütün halları təsvir etmək üçün istifadə olunur.
Süd vəzi toxumasının süd istehsalı üçün xüsusiləşən hissəsinin kişi fiziologiyasında inkişaf etməsi halında, narahatlıq olaraq təsnif edilən ginekomastiya ortaya çıxır.
Bundan başqa, piylənmə (obezite) hallarında bədəndə ümumi yağ toxumasının artması səbəbindən süd vəzi toxumasının böyüməsi isə yalançı və ya psevdo-ginekomastiya adlandırılır.
Ginekomastiya hər yaşda inkişaf edə bilər; lakin körpəlik dövründə, yeniyetməlikdə və yaşlı kişilərdə daha tez-tez rast gəlinir.
Adətən tibbi müalicə tələb edən klinik bir vəziyyətə səbəb olmasa da, xəstələrdə arzuolunmaz bir görünüş yaradaraq psixoloji və sosial cəhətdən həyat keyfiyyətinə ciddi şəkildə mənfi təsir göstərə bilər.
Bu səbəbdən ginekomastiyanın aradan qaldırılması üçün müxtəlif tibbi müalicələr və cərrahi üsullar hazırlanmışdır.
Ginekomastiya niyə baş verir?
Bədəndəki bütün toxumaların funksiyaları endokrin sistemə aid vəzilər tərəfindən istehsal olunan hormonların təsiri ilə tənzimlənir. Hormonlar arasındakı tarazlığın pozulması isə toxumaların funksiyalarında pozulmalara və/və ya toxuma quruluşlarında müxtəlif səviyyələrdə dəyişikliklərə səbəb olur.
Süd vəzi toxuması da bədəndə müəyyən hormonlara qarşı həssas bir quruluşa malikdir.
Qadınlarda doğuşdan sonra süd ifrazının baş verməsi, müəyyən hormonların təsiri ilə süd vəzilərinin inkişafının tamamlanmasına və doğuşdan sonra süd istehsalının başlamasına bağlıdır. Yeniyetməlikdə süd vəzi toxumasının inkişafı və doğuşdan sonra süd istehsalı estrogen və progesteron hormonlarının təsiri ilə təmin edilir.
Qanda estrogen və progesteron hormonlarının səviyyəsinin müəyyən nisbətdə artması, süd vəzilərindəki ifrazat vəzilərinin inkişafını başladaraq məmənin həcmcə böyüməsinə səbəb olur.
Kişilərdə endokrin sistemin əsas hormonu testosteron olduğundan, sistemdəki estrogen və progesteron hormonlarının təsiri olduqca azdır.
Bununla birlikdə, testosteron hormonunun qandakı səviyyəsinin müxtəlif səbəblərdən azalması və ya estrogen hormonunun səviyyəsinin artması halında kişi bədənindəki bəzi toxumalar dəyişikliyə uğraya bilər.
Estrogen hormonunun artması nəticəsində, kişi süd vəzi toxuması anormal şəkildə inkişaf edir və həcmcə böyüyür. Bu vəziyyət ginekomastiya adlanır.
Bu baxımdan, aşağıdakı hallarda hormon tarazlığının pozulması səbəbindən jinekomastiya görülə bilər:
Fizioloji səbəblər
Körpəlik, uşaqlıq, yeniyetməlik və yaşlılıq dövründə hormon səviyyələrindəki sürətli dəyişikliklərin nəticəsi olaraq qısa müddətli, öz-özünü məhdudlaşdıran və sonradan düzələn ginekomastiya inkişaf edə bilər.
Aşağıdakı dövrlərdə fizioloji səbəblərə bağlı ginekomastiya hallarına rast gəlinə bilər:
- Yeni doğulmuş körpələrdə: Plasentadakı estrogen hormonunun səviyyəsinə bağlı olaraq süd vəzi toxumasında jinekomastiyaya uyğun böyümə görülə bilər.
- Əmizdirmə dövründə: Ana südündəki estrogen hormonu uşağa keçərək qandakı estrogen miqdarını nisbətən artırır və müvəqqəti jinekomastiya yarada bilər.
- Yeniyetməlik dövründə: Testosteron və estrogen arasındakı tarazlıq tez-tez dəyişdiyi üçün süd vəzi toxuması müvəqqəti olaraq ginekomastiya istiqamətində inkişaf göstərə bilər.
- Yaşlı kişilərdə: Testosteron istehsalının zəifləməsinə paralel olaraq, testosteronun toxumalar üzərindəki təsirinin azalması ilə birlikdə estrogen və progesteron təsiri güclənərək ginekomastiyaya səbəb ola bilər.
Xəstəliklər
- Qaraciyər xəstəlikləri: Bədənin hormon tarazlığına cavabdeh olan orqanlardan biri olan qaraciyərlə bağlı bəzi narahatlıqlarda ginekomastiya inkişaf edə bilər. Eyni şəkildə, sirroz müalicəsi üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar da bu narahatlığa səbəb ola bilər.
- Hipertireoz: Tiroid vəzi qandakı hormon daşıyıcı zülalların miqdarının tənzimlənməsində mühüm vəzifələrə malikdir. Hipertireoz vəziyyətində tiroid hormonlarının artmasına paralel olaraq daşıyıcı zülalların miqdarının artması, testosteronun təsirini zəiflədərək ginekomastiyanın inkişafını asanlaşdırır.
- Xroniki böyrək çatışmazlığı: Xroniki böyrək çatışmazlığı səbəbiylə dializ müalicəsi alan xəstələrdə müalicə, hormon səviyyələrinə təsir edərək ginekomastiyanın inkişafına səbəb ola bilər.
- Xərçəng: Testis (xaya), hipofiz vəzi və böyrəküstü vəzidə yaranan şişlər, estrogen və ya progesteron istehsalını stimullaşdıraraq ginekomastiyanın inkişafına səbəb ola bilər.
- Genetik xəstəliklər: Klaynfelter sindromu kimi genetik əsaslı bəzi xəstəliklərdə hormon tarazlığının anadangəlmə pozğun olmasına bağlı ginekomastiya görülə bilər.
Dərmanlar
Bəzi kortikosteroidlər, antibiotiklər, hormon müalicələri, ürək xəstəlikləri dərmanları, HİV müalicəsi dərmanları, antidepressantlar, mədə xorası dərmanları və ya amfetamin tərkibli psixiatrik dərmanlar, əlavə təsir olaraq estrogen və progesteron səviyyəsini artıraraq ginekomastiyaya yol aça bilər.
Ginekomastiya hansı əlamətlərə səbəb olur?
Ginekomastiya yaranan xəstələrdə məmə həcminin artması ilə yanaşı bəzi klinik simptomlar da görülə bilər.
Bu baxımdan aşağıdakı əlamətlər ginekomastiya inkişaf edən xəstələrdə klinik mənzərəni müşayiət edə bilər:
- Məmə ölçüsündə və həcmində artım,
- Süd vəzi toxumasında həssaslıq və ya ağrı,
- Məmə giləsindən axıntı, süd ifrazı və ya qan gəlməsi,
- Məmə giləsində narahat edici dərəcədə həssaslıq.
Ginekomastiya diaqnozu necə qoyulur?
Ginekomastiya diaqnozu adətən xəstədən alınan anamnez (xəstəlik hekayəsi) və fiziki müayinənin nəticələrinə əsasən qoyula bilər. Diaqnoz prosesində tərəddüd edilən hallarda, süd vəzi toxumasının detallı qiymətləndirilməsi üçün ultrasəs (USM) və ya mamoqrafiya kimi görüntüləmə üsullarından istifadə edilə bilər.
Ginekomastiya diaqnozu üçün hormon səviyyələrini qiymətləndirmək məqsədilə qan testi də aparıla bilər. Fiziki müayinədə süd vəzi toxumasındakı ifrazat vəzilərinin inkişafı və məmə ucu (areola) toxumasının inkişafı yoxlanılır, süd vəzi toxumasındakı yağ nisbəti təyin edilir.
Diaqnoz prosesində, ginekomastiya xaricində məmədəki yağ toxumasının həcmində artım yarada bilən psevdo-ginekomastiya, süd vəzi xərçəngi və süd vəzi toxumasının infeksiyalarına bağlı yaranan abses kimi vəziyyətlərin istisna edilməsi hədəflənir.
Ginekomastiya aşkar edilən bir xəstədə diaqnoz prosesinin vacib bir hissəsi ginekomastiyaya yol aça biləcək sağlamlıq problemlərinin diaqnozudur.
Bu məqsədlə xəstələrdən müəyyən qan analizləri, kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya maqnit-rezonans görüntüləmə (MRT), testis toxumasının yoxlanılması üçün ultrasəs müayinəsi və lazım gəldikdə şübhəli toxumalardan biopsiya götürülməsi planlaşdırıla bilər.
Ginekomastiyanın müalicəsində nələr edilir?
Ginekomastiya adətən xəstələrdə ciddi bir sağlamlıq problemi yaratmasa da, arzuolunmaz bir fiziki dəyişiklik olduğu üçün müxtəlif üsullarla müalicə edilməsi gündəmə gələ bilər.
Bundan başqa, qaraciyər və böyrək çatışmazlıqları ilə endokrin xəstəliklərinə bağlı görülən jinekomastiyada, altta yatan səbəbin müalicə edilməsi sağlamlıq baxımından çox vacibdir.
Yeniyetməlik və ya uşaqlıqdakı fizioloji proseslərə bağlı görülən ginekomastiyada xəstəyə heç bir müalicə tətbiq edilmədən məmədəki böyümə geriləyə bilər. Bu səbəbdən fizioloji səbəblərlə əlaqəli jinekomastiya hallarında təqib tövsiyə edilə bilər.
3-6 aylıq dövrlərlə süd vəzi toxumasındakı ölçü dəyişikliyi izlənilə bilər. Yeniyetməlik dövründə görülən müvəqqəti ginekomastiya əksər hallarda 2 il ərzində tamamilə geriləyir.
Dərman istifadəsinə bağlı aşkarlanan ginekomastiya hallarında, səbəbkar olan dərmanın alternativ bir müalicə üsulu ilə əvəz edilməsi və ya dayandırılması lazım gələ bilər. Ginekomastiyanın medikal müalicəsində, tez-tez süd vəzi toxumasının hormonlara həssaslığının qarşısını almağı hədəfləyən dərman müalicələrindən istifadə olunur.
Dərman müalicəsinin ciddi əlavə təsirləri olduğu üçün klinik praktikada istifadəsi məhduddur, bu səbəbdən ginekomastiya müalicəsində adətən invaziv (girişimsel) üsullardan istifadə olunur. Bu baxımdan, artıq süd vəzi toxumasının cərrahi yolla çıxarılmasını ifadə edən mastektomiya əməliyyatı müalicədə ən çox tətbiq edilən üsuldur.
Hansı müalicənin tətbiq olunacağı hər xəstə üçün fərdi olaraq, xəstənin şəxsi seçimi və həkimin qiymətləndirilməsi nəzərə alınaraq qərara alınır.
Müalicə tətbiqləri ilə yanaşı, jinekomastiyanın inkişafına təkan verə bilən dərman və məhsulların istifadəsindən çəkinmək də müalicənin uğurlu olması baxımından son dərəcə vacibdir.
Əməliyyatsız həll yolları mümkündürmü?
Təəssüf ki, yoxdur. ginekomastiya bir dəfə əmələ gəldikdə, böyüyən süd vəzi toxumasının çıxarılması lazımdır. Hormonal müalicələrlə geriləməsi gözlənilən bir hal deyil.
Əməliyyat: İki növ əməliyyat aparılır.
Əgər böyüyən süd vəzi toxuması yumşaq və yağlıdırsa, yalnız liposaksiya, yəni yağ çəkmə əməliyyatı kifayət edə bilər. Amma sərt və böyük ginekomastiyaların açıq texnika ilə çıxarılması lazımdır. Lakin bu, çapıq saxlayan bir əməliyyat deyil.
Məmə giləsinin altında, dəri ilə rəngli hissənin birləşdiyi xətt üzrə yarım dairə şəklində bir kəsik aparılır və süd vəzi toxuması oradan çıxarılır. Ehtiyac olarsa, liposaksiya da edilir.
Bu, kiçik sayıla biləcək bir əməliyyatdır. Təxminən bir saat davam edir, ağrılı bir əməliyyat deyil. Xəstəxanada qalmaq tələb olunmur. Sarğılar iki gün sonra çıxarılır və üçüncü gün çimmək mümkündür. Dördüncü gün işinizə qayıda bilərsiniz.
Kimlər bu əməliyyatı etməlidir?
Ginekomastiyası olan bütün kişilər bu əməliyyatı etdirməyə uyğun ola bilər. Bu, bir kişi üçün dözülməsi çətin bir vəziyyətdir və xüsusilə gənclərdə psixoloji problemlər yaradır.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
