Xalq arasında “gizli şəkər” adlandırılan prediabet qan şəkəri səviyyənizin normaldan yüksək, lakin tip 2 diabet diaqnozu qoyulacaq qədər yüksək olmadığını göstərir.
Bu vəziyyət, bədəninizin şəkəri lazımi qədər yaxşı emal etmədiyinin əlamətidir və əgər önləm alınmazsa, diabetin inkişaf edə biləcəyini ifadə edir.
Prediabeti olan bir çox şəxs müəyyən simptomlar göstərməz, bu da xüsusilə piylənmə, hərəkətsiz həyat tərzi və ya ailədə diabet tarixçəsi kimi risk faktorlarına malik şəxslər üçün müntəzəm yoxlamanı çox vacib edir.
Bəziləri yorğunluq, artan susuzluq və tez-tez sidiyə getmə kimi insulin müqaviməti ilə əlaqəli simptomlar yaşaya bilər.
Gizli Şəkər (Prediabet) əlamətləri nələrdir?
Gizli şəkər Prediabet adətən əlamət göstərməyən bir xəstəlikdir, xalq arasında “gizli şəkər” və ya “hiyləgər şəkər” adlandırılmasının səbəbi də budur. Bununla belə, bəzi fərdlər gizli şəkərin varlığına işarə edə biləcək bəzi əlamətlər yaşaya bilər.
Ən çox bildirilən əlamətlər bunlardır:
- Yorğunluq
- Tez-tez susama
- Tez-tez sidiyə getmə
- Tez-tez acma
- Bulanıq görmə
- Yavaş sağalma
- Tünd dəri bölgələri (Akantoz nigrikans)
Bu əlamətlər prediabetlə əlaqəli olsa da, dəqiq göstəricilər deyil. Bir çox şəxs heç bir əhəmiyyətli əlamət yaşamaya bilər.
Bu səbəbdən müntəzəm sağlamlıq yoxlamaları, gizli şəkərin diabetə çevrilmədən əvvəl diqnoz edilməsi üçün kritik əhəmiyyətə malikdir.
Gizli şəkər (Prediabet) risk faktorları
Piylənmə, yaş və qeyri sağlam qidalanma kimi müxtəlif risk faktorları, şəxsdə prediabet inkişafı ehtimalını artıra bilər. Bu faktorların bilinməsi, fərdlərin sağlamlıqlarını idarə etmək üçün proaktiv addımlar atmasına kömək edə bilər.
Gizli şəkər ilə əlaqəli əsas risk faktorları bunlardır:
| Prediabet üçün Risk Faktorları |
|---|
| • Piylənmə: Xüsusilə qarın çevrəsində olmaqla, artıq bədən çəkisi ən güclü risk faktorlarından biridir. |
| • Yaş: Prediabet riski, xüsusilə 45 yaşdan yuxarı fərdlər üçün yaşla birlikdə artır. |
| • Ailədə diabet tarixçəsi: Ailədə diabet tarixçəsi olması, insulin müqaviməti və yüksək qan şəkərinə genetik bir meyillik olduğunu göstərir. |
| • Hərəkətsiz həyat tərzi: Fiziki aktivlik çatışmazlığı, çəki alımına və insulin müqavimətinə töhfə verə bilər. |
| • Yüksək təzyiq (Hipertenziya): Yüksək təzyiqə malik olmaq (140/90 mmHg yuxarı) insulin müqaviməti ilə əlaqəli ola bilər. |
| • Xolesterol: Aşağı HDL və ya yüksək triqliserid səviyyələri gizli şəkər riskinin artdığına işarə edə bilər. |
| • Sağlamsız qidalanma: Emal edilmiş qidalar, şəkərlər və sağlamsız yağlar baxımından zəngin bir pəhriz çəki alımına və insulin müqavimətinə töhfə verə bilər. |
| • Gestasional diabet keçmişi: Hamiləlik zamanı gestasional diabet keçirən qadınların həyatlarının irəli dövrlərində prediabet inkişaf etdirmə riski daha yüksəkdir. |
| • Polikistik yumurtalıq sindromu (PKOS): Qadınlarda hormon səviyyələrinə təsir edən polikistik yumurtalıq sindromu, insulin müqaviməti və gizli şəkər ilə əlaqəlidir. |
Müntəzəm nəzarətlər və yoxlamalar, yüksək risk altındakı şəxslər üçün hər hansı bir problemi erkən yakalamaq üçün çox vacibdir.
Gizli şəkərin diaqnozu
Gizli şəkər diaqnozu üçün əsas diaqnoz meyarı qan şəkəri ölçümüdür. Lakin, tətbiq edilən müayinələrin müxtəlif səhiyyə qurumları arasında kiçik fərqliliklər göstərə biləcəyi də unutulmamalıdır. Təşxisdə istifadə edilən müayinələr bu şəkildədir:
- Aclıq qan şəkəri: Ac qan şəkəri səviyyəsinin 100 mg/dL ilə 125 mg/dL (5,6 ilə 6,9 mmol/L) arasında olması bir diaqnoz faktorudur.
- Oral qlükoz tolerans testi (OQTT): Qlükozla zəngin bir içki qəbul etdikdən sonrakı iki saatda qan şəkəri səviyyəsinin 140 mg/dL ilə 199 mg/dL (7,8 ilə 11,0 mmol/L) arasında olması prediabet diaqnozuna kömək edə bilər.
- Hemoqlobin A1c: A1c səviyyəsinin faiz 5,7 ilə faiz 6,4 arasında olması diabet riskinə işarə edir.
Bu diaqnoz müayinələri, Amerika Diabet Assosiasiyası (ADA) və Dünya Səhiyyə Təşkilatı (DST) daxil olmaqla böyük səhiyyə qurumları tərəfindən təsdiq edilmişdir. Nəticələr prediabetə işarə edə bilər, lakin bu testlərin növbəti gün təsdiqlənməsi gərəkdiyi də unutulmamalıdır.
Gizli şəkər (Prediabet) müalicəsi
Gizli şəkər müalicəsi, vəziyyəti geri çevirməyi və xəstəliyin tip 2 diabetə irəliləməsinin qarşısını almağı hədəfləyir, buna görə də şəkər xəstəliyi müalicəsinə bənzər şəkildə həyat tərzi dəyişikliklərinə fokuslanır.
Prediabet müalicəsinin əsas komponentləri bunlardır:
- Tarazlı qidalanma
- Porsiya nəzarəti
- Müntəzəm məşq
- Çəki itirmənin təmin edilməsi
- Stressdən qaçınma
- Şəkər istehlakını azaltma
- Müntəzəm yuxu vərdişi əldə etmə
Həyat tərzi dəyişikliklərinin kifayət etməməsi halında həkiminiz dərman müalicəsi təklif edə bilər. Tip 2 diabet inkişaf etdirmə riski çox yüksək olan xəstələrə həkiminiz metformin resepti yaza bilər.
Qan şəkəri səviyyələrini izləmək və həyat tərzi dəyişikliklərindəki irəliləyişi qiymətləndirmək üçün müntəzəm izləmə görüşlərini axsatmamaq çox vacibdir.
Xəstələr, ildə ən az bir dəfə qan şəkəri səviyyələrini yoxlatdırmalıdır. Bu nöqtədə müntəzəm check-up etdirmək həyati rol oynayır.
Gizli şəkərdə qidalanma necə olmalıdır?
Pəhriz seçimləri qan şəkəri səviyyələrinə və ümumi sağlamlığa əhəmiyyətli ölçüdə təsir edə biləcəyindən, qidalanma gizli şəkərin idarə edilməsində çox mühüm rol oynayır.
Meyvələr, tərəvəzlər, tam taxıllar, yağsız proteinlər və sağlam yağlar daxil olmaqla tarazlı və müxtəlif bir qidalanma düzəni yaradılmalıdır.
| Prediabet üçün Qidalanma və Həyat Tərzi Tövsiyələri |
|---|
| • Karbohidrat Seçimləri: Sadə şəkərlər yerinə kompleks karbohidratları (tam taxıllar və s.) üstün tutmaq lazımdır. Kompleks karbohidratlar daha yavaş həzm olunur və qan şəkərində daha tədricən artımlara səbəb olur. |
| • Sağlam Yağlar: Avokado, fındıq, toxumlar və zeytun yağı kimi sağlam yağları içərən qidalar pəhrizə daxil edilməlidir. |
| • Emal Edilmiş Qidalar: Qan şəkəri səviyyələrində sürətli artımlara yol aça bilən emal edilmiş qidaların, şəkərli qəlyanaltıların və içkilərin istehlakı azaldılmalıdır. |
| • Porsiya Nəzarəti: Kalori qəbulunu idarə etməyə kömək etmək və lazım olduqda çəki itkisini dəstəkləmək üçün porsiya ölçülərinə diqqət edilməlidir. Daha kiçik, daha tez-tez yeməklər qan şəkəri səviyyələrinin tarazlanmasına kömək edə bilər. |
| • Lif Qəbulu: Lif qəbulu artırılmalıdır. Yüksək lif tərkibinə sahib meyvə, tərəvəz, paxlalılar və tam taxıllar həzmə kömək edir və şəkər sorulmasını yavaşladır. |
| • Müntəzəm Qidalanma: Qan şəkərində həddindən artıq dalğalanmaların qarşısını almaq üçün müntəzəm yemək yeyilməlidir. Yemək vaxtını ötürmək daha sonra həddindən artıq yeməyə və qeyri-sabit qlükoz səviyyələrinə səbəb ola bilər. |
| • Su Qəbulu: Su qəbuluna diqqət edilməlidir. Prediabetin əsas əlamətlərindən biri tez-tez susamadır. Xəstələr, gündə 3-5 litr su qəbuluna diqqət göstərməlidir. |
Prediabet üçün tətbiq edilə bilən pəhrizlər
Gizli şəkər olan şəxslər, qan şəkəri nəzarətini və ümumi sağlamlığı yaxşılaşdırmağa yönəlmiş müxtəlif effektiv pəhriz yanaşmalarından faydalana bilər.
- Aralıq dənizi pəhrizi
- Dash pəhrizi
- Aşağı karbohidrat pəhrizi
- Bitki əsaslı pəhriz
- Paleo pəhrizi
- Çevik vegetarian pəhrizi
Doğru pəhrizin seçilməsi xəstələrin qan şəkərini idarə edə bilmələrinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Bir diyetoloqa məsləhətləşmək, ehtiyaclarınıza uyğun qidalanma planına keçmənizi təmin edə bilər.
Tez-tez verilən suallar
Gizli Şəkər Necə Anlaşılır?
Yorğunluq, artan susuzluq və tez-tez sidiyə getmə və yaraların yavaş sağalması prediabetə işarə edə bilər. Əgər bu əlamətlərə sahibsinizsə, Daxili Xəstəliklər (Daxiliyyə) şöbəmizdən görüş təyin edə bilərsiniz. Həkimlərimiz lazımi müayinələri apararaq, diaqnozunuzu ən doğru şəkildə qoyacaqlar.
Gizli Şəkərin Zərərləri Nələrdir?
Prediabet; tip 2 diabet, piylənmə, ürək xəstəlikləri, insult, diş xəstəlikləri, yağlı qaraciyər xəstəliyi, şəkər asılılığı və xroniki yorğunluq kimi sağlamlıq problemlərinə tutulma ehtimalını artıra bilər.
Gizli Şəkərə Nə Yaxşı Gəlir?
Sağlam qidalanma, aktiv həyat tərzi, müntəzəm yuxu, yemək vaxtlarını ötürməmək kimi həyat tərzi dəyişikliklərinin gizli şəkərə yaxşı gəldiyi bilinir.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
