Haşimoto xəstəliyi nədir?
Haşimoto xəstəliyi, immun sistemimizin boynumuzda yerləşən qalxanabənzər vəziyə (tiroid) hücum etməsi nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir.
Bu vəziyyət qalxanabənzər vəzin iltihablaşmasına və uzun müddətdə kifayət qədər tiroid hormonu ifraz edə bilməməsinə (hipotireoz) səbəb olur.
Qalxanabənzər vəzi boynumuzda yerləşən və qalxan formasında hormon ifraz edən bir toxumadır. Bu toxuma T3 və T4 adlı tiroid hormonlarının istehsal edildiyi və ifraz olunduğu yerdir.
Bu hormonların ifrazına nəzarət edən və TSH (tireoid stimullaşdırıcı hormon) adlandırdığımız hormon isə beyindəki hipofiz vəzindən ifraz olunaraq qalxanabənzər vəzin tiroid hormonu istehsal etməsini təmin edir.
Qalxanabənzər vəzin bir çox xəstəliyi mövcuddur. Qalxanabənzər vəzin az işləməsi, çox işləməsi, qalxanabənzər vəzidə hormon ifraz edən və ya etməyən düyünlərin yaranması ehtimal olunan xəstəliklərdir. Haşimoto xəstəliyi də qalxanabənzər vəzin az işləməsinə səbəb olan və ən çox rast gəlinən xəstəlikdir.
Haşimoto xəstəliyi, xroniki limfositik tiroidit olaraq da bilinir. Tiroid hormonu azlığının (hipotireoz) ən çox görülən səbəbi də Haşimoto xəstəliyidir. Əsasən orta yaşlı qadınlarda görünsə də, hər yaşdakı qadın və ya kişidə rast gəlinə bilər.
Haşimoto xəstəliyinin əlamətləri
Haşimoto xəstəliyi adətən illər ərzində inkişaf edərək qalxanabənzər vəzin zədələnməsinə və tiroid hormonu azlığına səbəb olur.
Ortaya çıxan əlamətlər tiroid hormonu çatışmazlığına (hipotireoz) bağlı olaraq yaranır.
- Halsızlıq
- Yorğunluq
- Qəbizlik
- Dəridə qalınlaşma
- Saçlarda tökülmə
- Tez üşümə
- Depressiya
- Dırnaqların qırılması
- Dildə böyümə
- Çəki artımı
- Unutqanlıq
- Menstruasiya pozğunluğu
Bu əlamətlərdən bəziləri sizdə varsa, tiroid funksiya testlərinizi yoxlatdırmaq faydalı ola bilər. Hipotireoz fərq edilməzsə, zamanla qalxanabənzər vəzi hormon ifraz etməsi üçün daha çox stimullaşdırılacaq və buna görə də böyüyəcəkdir. Qalxanabənzər vəzin böyüməsi boynunuzun daha qalın görünməsinə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, qalxanabənzər vəzi böyüdükdə qida borusuna və nəfəs borusuna təzyiq göstərərək udqunmada çətinlik və ya təngnəfəsliyə səbəb ola bilər.
Haşimoto xəstəliyi risk faktorları
- Cins. Qadınların Haşimoto xəstəliyinə tutulma riski daha yüksəkdir.
- Yaş. Haşimoto xəstəliyi daha çox orta yaşlarda ortaya çıxır.
- İrsiyyət. Ailənizdə Haşimoto və ya digər autoimmun xəstəliklər varsa, risk daha çoxdur.
- Radyasiyaya məruz qalma. Həddindən artıq ətraf mühit radiasiyasına məruz qalmaq Haşimoto xəstəliyi riskini artırır.
Haşimoto xəstəliyinə diaqnoz necə qoyulur?
Ümumiyyətlə özünüzü halsız və yorğun hiss edirsinizsə, səbəbi bilinməyən çəki artımınız və qəbizliyiniz varsa, həkiminiz ehtimal olunan Haşimoto xəstəliyi üçün bəzi testlər istəyəcəkdir.
Hormon testi:
Qan testləri ilə qalxanabənzər vəzinizin istehsal etdiyi tiroid hormonlarının səviyyəsi ölçülə bilər. Əgər qalxanabənzər vəziniz az işləyirsə, adətən onun ifraz etdiyi tiroid hormonları aşağı çıxarkən, qalxanabənzər vəzin hormon ifraz etməsini təmin edən və beyindəki hipofiz vəzindən ifraz olunan TSH (Tireoid Stimullaşdırıcı Hormon) səviyyəniz yüksək təsbit ediləcəkdir.
Antitel testi:
Haşimoto xəstəliyi bir autoimmun pozğunluq olduğundan, qanda anormal antitellər aşkarlana bilər. Bu antitellər qalxanabənzər vəzidə yerləşən bir ferment olan tiroid peroksidazasına qarşı yaranan antitellərdir (Anti-TPO). Haşimoto tiroiditi olan hər kəsdə bu antitellərin səviyyəsi yüksək olmaya bilər.
Haşimoto xəstəliyinin müalicəsi
Haşimoto xəstəliyinin müalicəsi yalnız izləmə və ya dərman istifadəsini əhatə edə bilər. Hormon çatışmazlığını düşündürəcək bir əlamətiniz yoxdursa və qalxanabənzər vəziniz normal işləyirsə, həkiminiz yalnız izləməni kifayət hesab edə bilər.
Zəruri hallarda sintetik tiroid hormonu olan levotiroksin, pəhriz dəyişiklikləri, arıqlama, vitamin və ya mineral dəstəkləri tövsiyə edilə bilər.
Endokrinoloq Həkiminiz levotiroksin başlanmasını uyğun görərsə, hormon balansınız yaranana qədər 6-8 həftəlik dövrlərlə nəzarət tövsiyə edə bilər. Əgər ürək xəstəlikləriniz və ağır hipotireozunuz varsa, hormon balansınızın təmin edilməsi daha yavaş planlaşdırıla bilər, əks halda ürək xəstəliklərinin pisləşmə riski arta bilər.
Bundan əlavə, həddindən artıq dozada levotiroksin sümük mineral itkisinə və osteoporoza səbəb ola bilər. Uyğun doza aralığında istifadə edildikdə, levotiroksinə bağlı demək olar ki, heç bir yan təsir görülmür.
Həkiminizin tövsiyə etdiyi dərmanı, tövsiyə etdiyi dozada unutmadan hər gün istifadə etməyiniz çox vacibdir. Bəzi dərmanlar levotiroksinlə qarşılıqlı təsirdə ola biləcəyi üçün istifadə edəcəyiniz əlavə dərmanlar barədə mütləq həkiminizə məlumat verməlisiniz.
Tez-tez verilən suallar
1. Haşimoto xəstəliyi nədir və bədəndə nə baş verir?
Haşimoto, immun sisteminin səhvən qalxanabənzər vəziyə (tiroid) hücum etdiyi bir autoimmun xəstəlikdir. Bu hücum nəticəsində qalxanabənzər vəzi iltihablaşır və zamanla zədələnir. Nəticədə, vəzi kifayət qədər tiroid hormonu istehsal edə bilmir ki, bu vəziyyət “hipotireoz” (qalxanabənzər vəzin fəaliyyətinin zəifləməsi) adlanır. Bu hormonlar bədənin metabolizmini tənzimlədiyi üçün onların çatışmazlığı bir çox orqan sisteminə təsir edir.
2. Haşimoto xəstəliyinin ən çox görülən əlamətləri hansılardır?
Xəstəlik yavaş inkişaf etdiyi üçün ilkin mərhələlərdə əlamətlər hiss olunmaya bilər. Lakin tiroid hormonlarının səviyyəsi azaldıqca aşağıdakı simptomlar ortaya çıxır:
- Xroniki yorğunluq və halsızlıq
- Səbəbsiz çəki artımı
- Soyuğa qarşı dözümsüzlük, tez-tez üşümə
- Quru dəri, kövrək dırnaqlar və saç tökülməsi
- Qəbizlik
- Unutqanlıq və diqqət dağınıqlığı
- Qadınlarda menstruasiya pozğunluqları
3. Bu xəstəlik necə diaqnoz edilir?
Diaqnoz adətən bir neçə mərhələdə qoyulur:
- Həkim müayinəsi: Həkim simptomları dəyərləndirir və qalxanabənzər vəzin böyüyüb-böyümədiyini (ur) yoxlayır.
- Qan analizləri: Qanda TSH (Tireoid Stimullaşdırıcı Hormon), sərbəst T3 və T4 hormonlarının səviyyəsi ölçülür. Haşimotoda adətən TSH yüksək, T4 isə aşağı olur.
- Antitel testi: Diaqnozu təsdiqləmək üçün qanda qalxanabənzər vəziyə qarşı yaranan antitellər (xüsusilə Anti-TPO) yoxlanılır. Bu antitellərin yüksək olması Haşimoto diaqnozunu gücləndirir.
- Ultrasəs (USM): Bəzən qalxanabənzər vəzin quruluşunu və ölçüsünü dəyərləndirmək üçün ultrasəs müayinəsi də aparılır.
4. Haşimoto xəstəliyi tam müalicə olunurmu? Müalicəsi necə aparılır?
Haşimoto autoimmun bir xəstəlik olduğu üçün onu tamamilə aradan qaldıran bir müalicə yoxdur. Lakin xəstəliyin nəticəsi olan hormon çatışmazlığı (hipotireoz) uğurla idarə edilir. Müalicənin əsas məqsədi çatışmayan tiroid hormonunu xaricidən əvəz etməkdir. Bunun üçün həkim təyinatı ilə hər gün sintetik tiroid hormonu (adətən Levotiroksin) həbi qəbul edilir. Dərmanın dozası qan analizlərinə əsasən həkim tərəfindən tənzimlənir və müalicə adətən ömür boyu davam edir.
5. Haşimoto xəstələri qidalanmalarında nəyə diqqət etməlidirlər?
Xüsusi bir “Haşimoto pəhrizi” olmasa da, bəzi qidalanma qaydaları xəstəliyin idarə olunmasına kömək edə bilər. Balanslı və sağlam qidalanma vacibdir. Bəzi tövsiyələr bunlardır:
- Selen və yod balansı: Selenlə zəngin qidalar (Braziliya qozu, balıq) faydalı ola bilər. Yod qəbulu isə həkim nəzarətində olmalıdır, çünki həddindən artıq yod vəziyyəti pisləşdirə bilər.
- Qlüten: Bəzi araşdırmalar qlütensiz pəhrizin autoimmun reaksiyanı azalda biləcəyini göstərir. Həkimlə məsləhətləşərək sınaq məqsədilə qlütendən imtina edilə bilər.
- İşlənmiş qidalardan uzaq durmaq: Şəkərli, emal olunmuş qidalar iltihabı artıra biləcəyi üçün onlardan çəkinmək tövsiyə olunur.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
