Qadınların xarici görünüşü ilə bağlı ən çox narahatlıq keçirdiyi mövzulardan biri də arzuolunmaz tüklənmədir. Bədənin müxtəlif nahiyələrində nazik tüklərin olması tamamilə normal fizioloji haldır.
Həkimlə məsləhətləşin: Fərdi risklərinizi öyrənmək və sizə uyğun müalicə planını təyin etmək üçün Həkim Endokrinoloq Dr. İlkin Əhmədli ilə əlaqə saxlayın.
Lakin bəzi hallarda bu tüklər daha sərt, tünd rəngli olur və adətən kişilərə xas olan nahiyələrdə (üz, sinə, kürək) çıxmağa başlayır. Tibbdə bu vəziyyət hirsutizm adlanır.
Bəs, hirsutizm (qadınlarda tüklənmə) nədir, niyə yaranır və bunun qarşısını necə almaq olar?
Hirsutizm sadəcə kosmetik bir problem deyil, çox vaxt orqanizmdə gedən hormonal disbalansın, xüsusilə də androgenlərin (kişi cinsi hormonlarının) artmasının xəbərçisidir.
Bu məqalədə problemin kökünə enəcək, səbəblərini araşdıracaq və müasir tibbin təklif etdiyi həll yollarından danışacağıq.
Hirsutizm (qadınlarda tüklənmə) səbəbləri və risk faktorları
Hirsutizmin əsas səbəbi qadın orqanizmində androgen səviyyəsinin normadan artıq olması və ya tük follikullarının bu hormonlara qarşı həddindən artıq həssaslığıdır.
Androgenlər “kişi hormonları” adlandırılsa da, az miqdarda qadınlarda da istehsal olunur. Lakin bu tarazlıq pozulduqda aşağıdakı səbəblər ortaya çıxır:
1. Polikistik Yumurtalıq Sindromu (PCOS)
Hirsutizmin ən yayılmış səbəbi (təxminən 70-80% hallarda) Polikistik Yumurtalıq Sindromudur. Bu vəziyyət zamanı yumurtalıqlarda çoxlu sayda kiçik kistlər yaranır və hormon istehsalı pozulur.
PCOS zamanı həmçinin insulin dirənci müşahidə olunur ki, bu da yumurtalıqları daha çox androgen istehsal etməyə təhrik edir.
2. Kuşinq Sindromu (Cushing Syndrome)
Bu xəstəlik orqanizmdə kortizol hormonunun uzun müddət yüksək səviyyədə olması ilə əlaqədardır. Kortizolun artması böyrəküstü vəzilərin fəaliyyətinə təsir edərək tüklənməyə səbəb ola bilər.
Bu, həm daxili səbəblərdən, həm də uzun müddət steroid dərmanların qəbulundan yarana bilər.
3. Böyrəküstü vəzi xəstəlikləri
Böyrəküstü vəzilərin anadangəlmə hiperplaziyası və ya bu vəzilərdə yaranan şişlər androgenlərin nəzarətsiz ifrazına səbəb olur. Bu, çox qısa müddətdə kəskin tüklənmə ilə nəticələnə bilər.
4. Dərman preparatları
Bəzi dərmanların yan təsiri kimi tüklənmə müşahidə edilə bilər. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
Minoksidil (saç tökülməsi üçün istifadə olunur).
Anabolik steroidlər (əzələ artımı üçün).
Testosteron tərkibli preparatlar.
Danazol (endometrioz müalicəsində istifadə olunur).
5. İdiopatik Hirsutizm
Bəzi hallarda, qadının hormonal fonu tamamilə normal olur, menstruasiya dövrü qaydasındadır və heç bir şiş yoxdur, lakin tüklənmə mövcuddur.
Bu, adətən genetika ilə əlaqələndirilir və tük follikullarının normal səviyyədəki androgenlərə qarşı irsi həssaslığı kimi izah edilir.
Hirsutizm (qadınlarda tüklənmə) əlamətləri
Hirsutizmin əsas əlaməti qadınlarda terminal tüklərin (sərt, tünd və qalın tüklər) kişilərə xas olan nahiyələrdə çıxmasıdır. Bu nahiyələrə daxildir:
Üst dodaq və çənə (saqqal bölgəsi).
Döş qəfəsi və məmə uclarının ətrafı.
Qarın (xüsusilə göbəkdən aşağıya doğru gedən xətt).
Kürək və bel nahiyəsi.
Budların daxili səthi.
Lakin hirsutizm adətən təkbaşına gəlmir. Hormonal pozğunluq (virilizasiya) fonunda aşağıdakı simptomlar da müşahidə oluna bilər:
Sızanaqlar (Akne): Xüsusilə üz, kürək və sinə nahiyəsində müalicəyə çətin tabe olan səpgilər.
Saç tökülməsi: Kişi tipli keçəlləşmə (təpə nahiyəsində saçların seyrəlməsi).
Səsin dəyişməsi: Səsin daha qalın və kobud olması.
Menstruasiya pozğunluğu: Aybaşıların gecikməsi və ya tamamilə kəsilməsi.
Bədən quruluşunun dəyişməsi: Əzələ kütləsinin artması və süd vəzilərinin kiçilməsi.
Diaqnostika
Dəqiq diaqnoz qoymaq və problemin kökünü tapmaq üçün həkim-endokrinoloq kompleks müayinə aparmalıdır.
Fiziki müayinə və anamnez
Həkim ilk növbədə tüklənmənin dərəcəsini qiymətləndirmək üçün Ferriman-Gallwey şkalasından istifadə edir. Bu şkala bədənin müxtəlif nahiyələrindəki tüklənməni ballarla qiymətləndirir. Həmçinin, ailə tarixçəsi və istifadə olunan dərmanlar soruşulur.
Qan analizləri
Hormonal statusu yoxlamaq üçün aşağıdakı testlər tələb oluna bilər:
Total və sərbəst testosteron: Androgen səviyyəsini yoxlamaq üçün.
DHEAS (Dehidroepiandrosteron sulfat): Böyrəküstü vəzilərin funksiyasını yoxlamaq üçün.
Prolaktin: Hipofiz vəzinin funksiyasını yoxlamaq üçün.
TSH (Tiroid stimullaşdırıcı hormon): Qalxanabənzər vəzi yoxlamaq üçün.
İnsulin və Qlükoza: Diabet və insulin dirəncini istisna etmək üçün.
Görüntüləmə üsulları
Ultrasəs Müayinəsi (USM): Yumurtalıqlarda kistaların (PCOS) və ya şişlərin olub-olmadığını yoxlamaq üçün.
KT (Kompüter Tomoqrafiyası) və ya MRT: Böyrəküstü vəziləri daha dərindən müayinə etmək üçün istifadə olunur.
Hirsutizm müalicəsi
Hirsutizmin müalicəsi səbr tələb edən bir prosesdir. Müalicənin effekti adətən 3-6 ay sonra özünü göstərir, çünki tük follikullarının həyat dövrü uzundur.
Müalicə üç istiqamətdə aparılır:
1. Dərman Müalicəsi
Dərmanlar mövcud tükləri yox etmir, lakin yeni tüklərin çıxmasının qarşısını alır və ya onları nazildir.
2. Kosmetik prosedurlar
Mövcud tüklərdən xilas olmaq üçün tibbi müdaxilə ilə yanaşı kosmetik prosedurlar vacibdir.
Lazer Epilyasiyası: Tük follikullarını işıq enerjisi ilə zədələyərək tüklərin uzunmüddətli azalmasını təmin edir. Qara tüklü və açıq dərili xanımlarda daha effektivdir. Hormonal müalicə ilə paralel aparıldıqda nəticə daha uğurlu olur.
Elektroliz (İynəli Epilyasiya): Hər bir tük follikuluna ayrı-ayrılıqda elektrik cərəyanı verərək onu məhv edir. Bu üsul daha ağrılı və vaxt aparan olsa da, tüklərin birdəfəlik yox edilməsində çox effektivdir.
3. Həyat tərzi dəyişiklikləri
Xüsusilə Polikistoz Over Sindromu və insulin dirənci olan qadınlar üçün həyat tərzi dəyişiklikləri müalicənin ayrılmaz hissəsidir.
Çəkinin Azaldılması: Bədən çəkisinin sadəcə 5-10% itirilməsi belə androgen səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
Sağlam Qidalanma: Şəkərli və emal olunmuş qidalardan uzaq durmaq, tərəvəz və zülal əsaslı qidalanmaya keçmək insulin səviyyəsini tənzimləyir.
Fiziki Aktivlik: İdman insulin həssaslığını artırır və hormonları balanslaşdırır.
Tez-Tez Verilən Suallar (FAQ)
1. Hirsutizm tamamilə müalicə olunurmu?
Hirsutizmin tam “sağalması” səbəbdən asılıdır. Əgər səbəb xüsusi bir dərmandırsa, dərmanı kəsdikdə tüklənmə gedə bilər. Lakin PCOS kimi xroniki hallarda hirsutizm idarə olunan bir vəziyyətdir.
Dərmanlar və kosmetik üsullarla tüklənməni minimuma endirmək mümkündür, lakin müalicə dayandırıldıqda problem geri qayıda bilər.
2. Hirsutizm üçün pəhriz saxlamaq kömək edirmi?
Bəli, xüsusilə çəki artıqlığı olan xanımlarda. Aşağı glisemik indeksli qidalar (şəkəri az olan) insulin səviyyəsini aşağı salır. İnsulin azaldıqda isə yumurtalıqlar daha az testosteron istehsal edir, bu da tüklənmənin azalmasına kömək edir.
3. Hirsutizm hamilə qalmağa mane olurmu?
Hirsutizmin özü hamiləliyə mane olmur, lakin onun əsas səbəbi olan PCOS və hormonal disbalans ovulyasiyanın (yumurtlamanın) pozulmasına gətirib çıxara bilər. Bu isə hamilə qalmağı çətinləşdirə bilər. Düzgün müalicə ilə hamiləlik şansı bərpa olunur.
Qeyd: Bu məqalə yalnız məlumat xarakteri daşıyır və tibbi məsləhət, diaqnoz və ya müalicəni əvəz etmir.
