İnsulin, mədəaltı vəzin beta hüceyrələri tərəfindən istehsal edilən və orqanizmin enerji balansını təmin edən vacib bir hormondur. Qan şəkərini tənzimləyərək qlükozanın hüceyrələrə daşınmasını və enerjiyə çevrilməsini təmin edir.
Həmçinin, artıq qlükozanın qaraciyər və əzələlərdə saxlanılmasına kömək edir. Tip 1 diabetdə insulin istehsalı tamamilə dayanır, Tip 2 diabetdə isə insulin təsirsiz hala gəlir və ya qeyri-kafi olur.
Bu vəziyyət, süni insulin müalicəsi və həyat tərzi dəyişikliklərini tələb edir. İnsulin, metabolizmin sağlam fəaliyyətində əsas rol oynayır.
İnsulin nədir?
İnsulin, mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal edilən və qan şəkərini tənzimləyən həyati bir hormondur. Qidalarla qəbul edilən karbohidratlar, həzmdən sonra qlükozaya çevrilir və insulin, bu qlükozanın hüceyrələrə daşınmasını təmin edərək enerji istehsalında istifadə edilməsinə kömək edir.
İnsulinin qeyri-kafi ifrazı və ya təsirsiz olması vəziyyətində qan şəkərinin səviyyəsi yüksəlir və bu vəziyyət diabet olaraq bilinir.
Tip 1 diabetdə insulin istehsalı qeyri-kafidir, Tip 2 diabetdə isə orqanizm insulinə qarşı müqavimət (dirənc) göstərir. İnsulin müalicəsi, diabetin idarə olunmasında qan şəkərinə nəzarət etmək üçün tez-tez istifadə olunur.
İnsulin testləri, qandakı insulin səviyyəsini ölçərək mədəaltı vəzin insulin istehsalı və orqanizmin insulinə reaksiyası haqqında məlumat verir. Adətən aclıq insulin testi, insulin müqaviməti (HOMA-IR) və ya oral qlükoza tolerantlıq testi (OQTT) zamanı insulin səviyyələri yoxlanılır.
Aclıq insulin testi, qan şəkəri səviyyələrinin nəzarəti üçün mədəaltı vəzin kifayət qədər insulin ifraz edib-etmədiyini qiymətləndirərkən, insulin müqaviməti testi orqanizmin insulinə nə qədər həssas olduğunu müəyyən edir.
Bundan əlavə, Tip 1 diabet şübhəsi olduqda C-peptid testi ilə insulin istehsalının səviyyəsinə və növünə baxıla bilər. Bu testlər, diabetin diaqnozu və diabet müalicəsinin planlaşdırılması üçün vacib məlumatlar verir.
İnsulin nəyə yararlıdır?
İnsulin, orqanizmin enerji istehsalı və qan şəkəri səviyyəsinin tənzimlənməsi üçün həyati bir hormondur. Qidalarla qəbul edilən karbohidratlar həzm prosesində qlükozaya çevrildikdə, insulin bu qlükozanın hüceyrələrə daşınmasını təmin edir.
Hüceyrələr, insulin sayəsində aldıqları qlükozanı enerjiyə çevirərək orqanizmin funksiyalarını davam etdirir. Eyni zamanda insulin, qan şəkəri səviyyəsinin çox yüksəlməsinin qarşısını alır və artıq qlükozanın qaraciyərdə saxlanılmasını təmin edir.
İnsulin çatışmazlığı və ya təsirsizliyi, qan şəkərinə nəzarət edilə bilməməsinə və diabet kimi sağlamlıq problemlərinə yol açır.
İnsulinin əsas vəzifələri bunlardır:
Qan şəkərini aşağı salaraq normal səviyyələrdə saxlayır.
Hüceyrələrə qlükoza qəbulunu artırır və enerji istehsalını dəstəkləyir.
Qaraciyərdə qlükozanın qlikogenə çevrilməsini təşviq edir.
Əzələ və piy toxumalarında qlükozanın saxlanılmasını təmin edir.
Yağ turşularının lipogenez (yağ istehsalı) yolu ilə trigliseridlərə çevrilməsini artırır.
Protein sintezini dəstəkləyərək əzələ inkişafını təşviq edir.
Hüceyrələrin kalium qəbulunu artıraraq elektrolit balansına töhfə verir.
Qlükoza istehsalını zəiflədərək qaraciyərdən qana ifraz olunan qlükoza miqdarını azaldır.
Enerji balansını tənzimləyərək orqanizmin metabolik ehtiyaclarını qarşılayır.
İnsulin, şəkərli diabet xəstəliyi ilə birbaşa əlaqəli olan əsas hormondur. Mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal edilən bu hormon, qandakı qlükozanın hüceyrələrə daşınaraq enerjiyə çevrilməsini təmin edir və qan şəkərini tarazlıqda saxlayır.
Diabet, insulinin qeyri-kafi istehsal olunduğu (Tip 1 diabet) və ya orqanizmin insulinə kifayət qədər reaksiya verə bilmədiyi (Tip 2 diabet) hallarda ortaya çıxır.
Tip 1 diabet, immun sisteminin mədəaltı vəzin insulin istehsal edən hüceyrələrinə hücum etməsi ilə meydana gələrkən, Tip 2 diabetdə insulin müqaviməti və qeyri-kafi insulin istehsalı mövcuddur. Hər iki halda da, insulinin effektiv işləməməsi qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb olur.
İnsulin müalicəsi, xüsusilə Tip 1 diabetdə, orqanizmin ehtiyac duyduğu insulini əvəz edərək həyati bir rol oynayır və Tip 2 diabetdə qan şəkərinə nəzarəti dəstəkləmək üçün istifadə edilə bilər. İnsulin, şəkərli diabetin idarə olunmasında əvəzolunmaz bir elementdir.
İnsulinin növləri hansılardır?
İnsulin, qan şəkərini tənzimləyən əsas hormondur və diabet xəstələrinin müalicəsində həyati bir rol oynayır. İnsan orqanizmində təbii olaraq mövcud olan insulin, mədəaltı vəzidəki beta hüceyrələri tərəfindən istehsal olunur və qan şəkəri səviyyəsini normal aralıqda saxlayır.
Diabet xəstələrində insulin istehsalı qeyri-kafi olduqda və ya insulinə qarşı müqavimət yarandıqda, müalicə üçün süni insulin növləri istifadə olunur.
Təbii İnsulin Təbii insulin, mədəaltı vəzin beta hüceyrələri tərəfindən istehsal edilən və qan dövranına ifraz olunan bir hormondur. Bu hormon, qandakı qlükozanın hüceyrələrə daşınmasını təmin edərək enerji istehsalına töhfə verir.
Yeməkdən sonra qan şəkərinin yüksəlməsi ilə insulin ifrazı artır və qlükozanın qaraciyər, əzələ və piy toxumalarında saxlanılmasını dəstəkləyir. Diabet xəstələrində təbii insulin istehsalı qeyri-kafi və ya tamamilə əksik ola bilər, bu halda süni insulin müalicəsi zəruri olur.
Süni İnsulin Süni insulin, təbii insulini əvəz edən və ya onu tamamlayan sintetik bir hormondur. Fərqli ehtiyacları qarşılamaq üçün hazırlanmış müxtəlif süni insulin növləri mövcuddur:
Sürətli Təsirli İnsulin: Yeməkdən dərhal əvvəl istifadə olunur və sürətlə təsir edərək qan şəkərini aşağı salır.
Qısa Təsirli İnsulin: Yeməkdən əvvəl tətbiq olunur və təsiri bir neçə saat davam edir.
Orta Təsirli İnsulin: Daha uzun müddət ərzində qan şəkərinə nəzarət edir, adətən bazal insulin kimi istifadə olunur.
Uzun Təsirli İnsulin: 24 saat və ya daha uzun müddət təsirli olub qan şəkərini davamlı şəkildə tarazlıqda saxlayır.
Süni insulin, fərqli sürətlərdə təsir göstərməsi və uzunmüddətli nəzarəti təmin etməsi məqsədilə diabetin növünə və xəstənin fərdi ehtiyaclarına görə həkim tərəfindən təyin edilir. Həm təbii insulinin funksiyasını təqlid edir, həm də qan şəkərini hədəflənən səviyyədə saxlamağa kömək edir.
Süni insulin, insulin müqavimətinin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. İnsulin müqaviməti, hüceyrələrin insulinə kifayət qədər reaksiya verə bilməməsi ilə ortaya çıxır və bu vəziyyətdə mədəaltı vəzi daha çox insulin istehsal edərək qan şəkərinə nəzarət etməyə çalışır.
Ancaq zamanla mədəaltı vəzi bu yüksək tələbata cavab verə bilmir və qan şəkəri səviyyələri yüksəlməyə başlayır. Bu məqamda, süni insulin müalicəsi işə düşərək mədəaltı vəzin yükünü yüngülləşdirir və hüceyrələrə çatan insulin miqdarını artıraraq qan şəkərinin tənzimlənməsinə kömək edir.
Süni insulin, düzgün doza və planlama ilə istifadə edildikdə, insulin müqavimətinin təsirlərinə nəzarət edərək diabetin irəliləməsinin qarşısını almağa dəstək olur. Bununla yanaşı, həyat tərzi dəyişiklikləri və insulinə həssaslığı artıran yanaşmalar da müalicənin uğurunu artırır.
İnsulin testləri hansılardır?
İnsulin testləri, orqanizmdəki insulin səviyyələrini ölçərək mədəaltı vəzin insulin istehsalı və istifadəsi ilə bağlı məlumatları qiymətləndirmək üçün istifadə edilən diaqnostik vasitələrdir.
Bu testlər, diabet, insulin müqaviməti, hipoqlikemiya kimi vəziyyətlərin diaqnozu və idarə olunmasında mühüm rol oynayır.
İnsulinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilən diaqnostik testlər:
Aclıq insulin testi
HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance)
Oral Qlükoza Tolerantlıq Testi (OQTT)
Postprandial (Toxluq) İnsulin Testi
C-Peptid Testi
İnsulin Anticisim Testi
Aclıq İnsulin Testi
Aclıq insulin testi, xəstənin ən az 8 saat ərzində ac qalmasından sonra qandakı insulin səviyyəsini ölçmək üçün aparılır. Normalda, aclıq vəziyyətində insulin səviyyələri aşağı olmalıdır. Yüksək insulin səviyyələri insulin müqavimətinə, aşağı səviyyələr isə insulin istehsalında bir problem olduğuna işarə edə bilər.
HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance)
HOMA-IR, insulin müqavimətini ölçmək üçün istifadə edilən bir hesablama üsuludur. Aclıq insulin və aclıq qlükoza dəyərləri əsasında aparılan bu test, insulinin orqanizmdə nə qədər effektiv istifadə edildiyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Oral Qlükoza Tolerantlıq Testi (OQTT)
OQTT, insulinin qlükoza tənzimləmə qabiliyyətini qiymətləndirmək üçün aparılır. Test zamanı xəstəyə şəkərli bir içki verilir və müəyyən fasilələrlə qandakı qlükoza və insulin səviyyələri ölçülür. Bu test, insulin müqaviməti və diabet diaqnozunda geniş şəkildə istifadə olunur.
Postprandial (Toxluq) İnsulin Testi
Bu test, yemək yedikdən sonra insulin səviyyələrinin nə qədər yüksəldiyini ölçür. Yeməkdən sonra insulin səviyyələrinin normadan yüksək olması, insulin müqaviməti və ya hiperqlikemiya əlaməti ola bilər.
C-Peptid Testi
C-peptid, mədəaltı vəzi tərəfindən insulin istehsalı zamanı ifraz olunan bir maddədir. C-peptid testi, orqanizmin nə qədər insulin istehsal etdiyini qiymətləndirmək üçün aparılır. Tip 1 diabet və Tip 2 diabetin fərqləndirilməsində də köməkçi bir testdir.
İnsulin Anticisim Testi
Bu test, immun sisteminin insulinə qarşı anticisimlər istehsal etdiyi hallarda istifadə olunur. Xüsusilə Tip 1 diabet kimi autoimmun xəstəliklərin diaqnozunda vacibdir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
