Osteoporoz, xalq arasında sümük əriməsi olaraq bilinən, sümüyün tərkibindəki mineral sıxlığının azalması nəticəsində sümüklərin zəifləməsi və kövrək hala gəlməsidir. Sümük əriməsinin ilk əlaməti adətən kürək ağrısıdır.
Daha çox 45 yaşından sonra başlayan sümük əriməsi, qadınlarda daha tez-tez olmaqla həm qadınlarda, həm də kişilərdə müşahidə olunur.
Yaşın artması, menopauza, kalsium və D vitamini çatışmazlığı, xroniki xəstəliklər, irsiyyət, hərəkətsiz həyat tərzi kimi amillər sümük əriməsinin səbəbləri olaraq göstərilir.
Sümük əriməsinin müalicəsində məqsəd sümük kütləsini qorumaq, ağrını aradan qaldırmaq və sınıqların yaranmasının qarşısını almaqdır. Bu məqsədlə xəstəyə müxtəlif dərman müalicələri ilə yanaşı, kalsium və D vitamini əlavələri də təyin edilir.
Sümük əriməsi (Osteoporoz) nədir?
Osteoporoz, yəni sümük əriməsi, sümüyün tərkibindəki mineral sıxlığının azalması nəticəsində sümüklərin zəifləməsi və kövrək hala gəlməsi olaraq təyin edilir. Porous bone “məsaməli sümük” deməkdir.
Sümüklərimiz sərt, lakin süngərvari daxili quruluşa malikdir. Sümük əriməsi zamanı sümükdən kalsium itirilməsinə bağlı olaraq süngərvari quruluşdakı məsamələr, yəni dəliklər böyüyür və nəticədə sümüyün kütləsi, gücü və möhkəmliyi azalır.
Sümüyün mikro quruluşundakı bu pozulma sümüyün sınma ehtimalını artırır. Sümük əriməsi termini əslində sümüyün əriyib yox olmasını deyil, sümük quruluşunun sıxlığının azalmasını və buna bağlı olaraq sümüyün kövrəkliyinin artmasını ifadə edir.
Osteoporoz əlamətləri nələrdir?
Gizli irəliləyən bir xəstəlik olan sümük əriməsi, ilkin mərhələdə heç bir əlamət göstərməyə bilər. Ancaq xəstəlik irəlilədikdə və sınıqlar yaranmağa başladıqda ağrılara səbəb olur.
Adətən sümük əriməsinin ilk əlaməti kürək ağrısıdır. Kürək ağrısının səbəbi kürək fəqərələrində yaranan kiçik sınıqlardır. Fəqərələrdəki bu kiçik sınıqlar zərbə və ya yıxılma olmadan da yarana bilər. Sınıqların sayının artması ilə fəqərələrdə çökmə meydana gəlir.
Bu çökmələrə bağlı olaraq xəstənin:
- Onurğası önə doğru əyilir,
- Kürəyində qozbellik yaranır,
- Boyu qısalır.
Osteoporozda onurğa sümükləri ilə yanaşı, çanaq sümükləri, biləklər və qabırğa sümüklərində də sınıq görülmə ehtimalı artır.
Osteoporozun səbəbləri nələrdir?
- İrəliləyən yaş
- Menopauza
- İrsiyyət
- Xroniki xəstəliklər
- Kalsiumla zəif qidalanma
- D vitamini çatışmazlığı
- Kifayət qədər fiziki fəaliyyətin olmaması
- Siqaret çəkmək
- Kofeinli içkilərin həddindən artıq istehlakı
- Bəzi dərmanların uzun müddət istifadəsi sümük əriməsinə səbəb ola bilər.
İrəliləyən yaş: Yaşın artması həm qadınlarda, həm də kişilərdə sümük əriməsinin səbəbidir.
Menopauza: Qadınlarda menopauzadan sonra estrogen hormonunun səviyyəsinin azalması sümük əriməsinin vacib səbəblərindən biridir. Estrogen hormonu sümüklər üzərində qoruyucu təsirə malikdir. Erkən menopauzaya girmək və ya əməliyyatla yumurtalıqların çıxarılması da eyni şəkildə sümük əriməsi riskini artırır.
İrsiyyət: Ailəsində sümük əriməsi hekayəsi olanlarda osteoporoza daha tez-tez rast gəlinir. Həmçinin, ailəsində onurğa və ya çanaq sınığı olan şəxslərdə osteoporozun görülmə riski daha yüksəkdir.
Aşağı kalsium tərkibli qidalarla qidalanma: Süd, qatıq, pendir kimi süd və süd məhsulları kalsiumla zəngin qidalardır. Xüsusilə sümük inkişafının davam etdiyi uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə kifayət qədər kalsium qəbul etmək, gələcək yaşlardakı sümük keyfiyyətini müəyyən edən vacib bir amildir. Buna görə uşaqlıq dövründə və sonrakı bütün yaşlarda pəhrizdə kifayət qədər kalsiumun qəbul edilməsi lazımdır.
D vitamini çatışmazlığı: Qida ilə qəbul edilən kalsiumun sümüklər tərəfindən istifadə edilə bilməsi üçün orqanizmdə kifayət qədər D vitamini olmalıdır. D vitamini günəş şüaları vasitəsilə dərimizdə istehsal olunur. Günəş şüalarının kifayət qədər qəbul edilməməsi və D vitamini çatışmazlığı sümük əriməsinin səbəbidir.
Fiziki fəaliyyətin azlığı: Mütəmadi olaraq idman etmək sümük kütləsini və keyfiyyətini artırır.
Sağlamlığa zərərli vərdişlər: Siqaret çəkmək, kola kimi kofeinli içkilərin və spirtli içkilərin həddindən artıq istehlakı sümük keyfiyyətinə təsir göstərir.
Bəzi dərmanların uzun müddətli və ya yüksək dozada istifadəsi: Məsələn, uzun müddət kortizon istifadəsi, bəzi epilepsiya dərmanları və bəzi xərçəng dərmanları da osteoporoza səbəb ola bilər.
Xroniki xəstəliklər: Şəkərli diabet, tiroid və ya paratiroid vəzi xəstəlikləri, bəzi hormonal və ya revmatik xəstəliklər, iflic kimi hərəkətsizliyə səbəb olan xəstəliklər, mədə və bağırsaq əməliyyatı keçirmiş olmaq da osteoporoz üçün risk faktorudur.
Sümük əriməsi neçə yaşında başlayır?
Sümük əriməsinin ən çox rast gəlinən forması olan “birincili osteoporoz” adətən 45 yaşından sonra başlayır və yaşla birlikdə həm qadınlarda, həm də kişilərdə görülmə tezliyi artır. 50 yaşından sonra hər üç qadından birində osteoporoz aşkar edilir. Nadir hallarda gənc yaşlarda da osteoporoz görülə bilər.
Erkən yaşlarda görülən sümük əriməsinin səbəbləri:
Xroniki xəstəliklər, bəzi dərmanlar, hərəkətsiz həyat tərzi, uşaqlıq dövründə qeyri-kafi qidalanma kimi səbəblərlə sümük kütləsinin azaldığı hallarda osteoporoza daha gənc yaşlarda rast gəlinə bilər.
Sümük əriməsi (Osteoporoz) adətən kimlərdə müşahidə olunur?
Sümük əriməsi, daha az sümük kütləsinə sahib olduqları üçün qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox görülür. Həmçinin, estrogen hormonu menopauzaya qədər sümük əriməsinə qarşı qoruyucudur. Bu səbəbdən menopauzadan sonra qadınlarda sümük əriməsi tez-tez ortaya çıxır.
Sümük əriməsi qısa boylu və arıq quruluşlu insanlarda iri quruluşlu, kilolu insanlara görə daha tez-tez yaranır. Bundan əlavə, ağ dərili və açıq rəngli gözlü şəxslərdə görülmə tezliyi daha yüksəkdir.
Sümük əriməsi:
- Hərəkətsiz həyat tərzi sürən,
- Sağlam və balanslı qidalanmayan,
- Kifayət qədər kalsium qəbul etməyən və günəş görməyən,
- Siqaret və spirtli içki istifadə edən,
- Həddindən artıq kofein istehlak edən şəxslərdə daha tez-tez müşahidə olunur.
Sümük əriməsinin (Osteoporozun) diaqnoz və müalicə üsulları nələrdir?
Sümük əriməsi yavaş irəliləyir və çox əlamət vermir. Həmçinin, ilkin dövrlərdə birbaşa rentgenoqrafiyalarda da aşkar edilə bilməz.
Sümük əriməsinin qəti diaqnozu üçün sümük sıxlığının ölçülə bildiyi “DEXA” adlı bir görüntüləmə üsulundan istifadə edilir. Xalq arasında “sümük ölçümü” olaraq bilinən DEXA, ağrı verici və ya narahatlıq yaradan bir üsul deyil. Xəstə ciddi bir şüalanmaya məruz qalmır.
Bel fəqərələri, çanaq və biləkdən ölçüm aparılır. Xəstənin müalicəsi planlaşdırılarkən bu ölçüm səviyyəsi nəzərə alınır. Ölçüm səviyyəsi, verilən müalicənin effektivliyini qiymətləndirmək üçün də vacibdir və bir neçə il aralıqlarla təkrarlanaraq xəstə təqib edilir.
Sümük əriməsi diaqnozu qoyulan şəxsdə, sümük əriməsinə səbəb ola biləcək başqa bir xəstəliyin olması halında ilk növbədə həmin xəstəlik müalicə edilməlidir. Əgər sümük əriməsi uzun müddətli dərman istifadəsinə bağlı yaranıbsa, dərman dəyişdirilməli və ya dozası azaldılmalıdır.
Xəstədə sümük əriməsinə səbəb ola biləcək ikincili bir səbəb aşkar edilməzsə, xəstəlik “birincili osteoporoz” olaraq qəbul edilir və müalicə buna görə tənzimlənir.
Sümük əriməsi müalicəsində məqsəd:
- Sümük kütləsini qorumaq,
- Ağrını aradan qaldırmaq,
- Sınıq yaranmasının qarşısını almaqdır.
Bu məqsədlə sümük dağılmasını azaldan və yaranmasını artıran müxtəlif dərmanlar istifadə olunur. Həmçinin, kalsium və D vitamini əlavələri də verilir. Bütün dərman müalicələri mütləq həkim nəzarətində və təqibində istifadə edilməlidir. Dərman müalicələri ilə yanaşı, kalsiumla zəngin sağlam bir qidalanma planı və fərdə uyğun məşq proqramı da müalicənin bir hissəsidir.
Sümük əriməsi diaqnozu qoyulan xəstələrin yıxılma riskində artım olduğu təqdirdə, əsa və yürüteç kimi köməkçi yerimə vasitələrindən istifadə etmələri tövsiyə olunur. Bu şəxslərin qarlı, buzlu, yağışlı havalarda çölə çıxmaması uyğun olar.
Xəstənin:
- Başgicəllənmə,
- Müvazinət problemləri,
- Eşitmə itkisi və ya görmə pozğunluqları varsa, mütləq müalicə edilməlidir.
Sərsəmlik və yuxululuq yaradan dərmanlar diqqətlə istifadə edilməlidir. Həmçinin, yıxılma riskini azaltmaq üçün ev daxilində də müxtəlif tənzimləmələr aparılmalıdır. İlişib yıxılmağa və ya sürüşməyə səbəb ola biləcək xalça, kilim kimi əşyalar qaldırılmalı və ya yerə bərkidilməlidir.
Vurulub ilişməyə səbəb ola biləcək oyuncaq, kabel kimi əşyalar saxlanılmamalıdır. Yaş zəminlərdə sürüşməyən materiallardan istifadə edilməli, mümkünsə döşəmə sürüşkən olmayan bir materialla örtülməlidir. Yerlərin nəm qalmamasına, dərhal qurudulmasına diqqət yetirilməli və evin işıqlandırılması yaxşı olmalıdır.
Sümük əriməsinin (Osteoporozun) qarşısını almaq üçün nə etmək lazımdır?
Uşaqlıq dövründən başlayaraq kalsiumla zəngin və sağlam bir qidalanma vərdişi sümüklərin keyfiyyətini artıraraq sonrakı yaşların sağlam sümüklərlə qarşılanmasını təmin edir. Həmçinin, siqaret və həddindən artıq spirtli içki qəbulundan çəkinmək, kofein tərkibli qəhvə və kolalı içkiləri azaltmaq lazımdır. İdeal bədən çəkisini qoruyacaq şəkildə sağlam və balanslı qidalanmağa diqqət yetirilməlidir.
Fərdi olaraq hazırlanmış müntəzəm bir məşq proqramı çox vacibdir. Duruş və gücləndirmə məşqləri ilə yanaşı, gəzinti də çox yaxşı bir fiziki fəaliyyətdir. Uyğun məşq proqramı ilə sümük əriməsinə bağlı görülən qamət pozğunluğu və qozbellik yaranmasının qarşısı alınır.
Əzələlər güclənəcəyi üçün bədən müvazinəti qorunur və beləliklə yıxılma riski azalır. Eyni zamanda, oynaqların elastikliyi və möhkəmliyi də qorunur, ürək və tənəffüs sisteminin dözümlülüyü artır. Bundan əlavə, məşq stresi azaldır, ruhi tarazlığı yaxşılaşdırır.
Gəzinti daxil olmaqla bütün məşqlərin forması, müddəti və tezliyi mütləq həkim tərəfindən müəyyən edilməlidir. Şəxsə uyğun olmayan həddindən artıq məşq, əzələ-skelet sistemini də, ürək və qan-damar sistemini də yora bilər və şəxsə zərər verə bilər.
D vitamini sümük sağlamlığı üçün çox vacib bir vitamindir. Bu səbəbdən gün ərzində günəşli havadan daha çox faydalanmağa diqqət yetirilməlidir. Kifayət qədər günəş qəbulu yoxdursa, qan analizində D vitamini səviyyəsinə baxılır və çatışmazlıq səviyyəsinə görə D vitamini əlavələri istifadə edilə bilər.
D vitaminini həddindən artıq istifadə etmək də zərərlidir. Bütün dərmanlar, dəstəkləyici vasitələr və əlavələr mütləq həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilməlidir.
50 yaşdan yuxarı olan şəxslər:
- Osteoporoz baxımından risk daşıyan bütün fərdlər,
- Menopauzadan sonrakı bütün qadınlar osteoporozun inkişafı baxımından təqib edilməlidir. Xəstəlik irəliləmədən, ağrı və sınıqlara səbəb olmadan müalicə edilməlidir.
Sümük əriməsi, dünya əhalisinin yaşlanması ilə getdikcə artan vacib bir sağlamlıq problemidir. Osteoporoz və osteoporoza bağlı sümük sınıqları həm insanların həyat keyfiyyətinə təsir edir, həm də ölkə iqtisadiyyatına yük olur.
Bu səbəbdən uşaqlıq dövründən etibarən sümük sağlamlığı dəstəklənməli, sonrakı yaşlarda bütün fərdlər osteoporozun inkişafı baxımından təqib edilməli və osteoporoz aşkarlandıqda isə uyğun müalicə və müntəzəm yoxlamalar laqeyd edilməməlidir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
