Qlükoza, qandakı əsas şəkər növü olub, bədən hüceyrələri üçün əsas enerji mənbəyi olan bir karbohidratdır.
Bədən, istehlak edilən qidalardan şəkər növü olaraq qlükoza təmin edir, qan dövranında hüceyrələrə hərəkət edən qlükozanı bədənin özü üçün bir yanacağa çevirir.
Qlükoza yüksəkliyi və ya düşüklüyü yaşandıqda beyin dumanlılığı, uzun müddətdə isə piylənmə və ya diabet görülə bilər. Sağlam bir qidalanma tərzi seçərək qlükoza səviyyəsini qorumaq mümkündür.
Qlükoza nədir?
Qlükoza, bədənin əsas enerji mənbəyi olan və metabolik proseslərdə istifadə edilən, istehlak edilən yemək və içkilərdən əldə edilərək qan dövranında yer alan bir karbohidrat növüdür.
Bədənə daxil olduqdan sonra qan dövranı vasitəsilə hüceyrələrə daşınan qlükoza, karbohidratların əsas struktur vahidini təşkil edir.
Qlükoza səviyyəsi bədəndə yaxşı idarə edildikdə hiss edilməyə bilər. Yenə də qlükoza yüksəkliyi və ya düşüklüyü olduğu hallarda fəaliyyətə təsir göstərə bilər. Düzgün idarə olunmayan qlükoza səviyyələri sağlamlıq baxımından zərərli ola bilər.
Qanda qlükoza dəyəri necə ölçülür?
Aclıq qan şəkəri olaraq da bilinən qlükoza serum plazma, 8 saat aclıqdan sonra ölçüldükdə doğru nəticəni verir. Qanda yer alan qlükoza səviyyəsi, barmağı deşib, bir damla qan götürərək test zolağına damızdırmaqla ölçülə bilər.
Xəstəxana şəraitində isə qan götürülərək laboratoriyaya yönləndirilir. Laboratoriyada qanın plazma hissəsindəki qlükoza dəyəri ortaya çıxarılır. Bununla yanaşı, müasir dövrdə evdə qlükoza ölçümü bir damla qan ilə cihazlarla asanlıqla həyata keçirilir.
Endokrinoloq həkim nəticələri araşdıraraq HbA1c parametrini nəzərdən keçirib sizə tövsiyələr verə bilər. HbA1c testində qlükozanın nəzarət altında olub-olmadığına və ya diabet riskinə baxılır.
HbA1c testi nəticəsinə görə şəxsdəki bu dəyərlər diabet olub-olmadığını ortaya çıxarır:
Normal dəyər: %5,7-dən aşağı
Prediabet (gizli şəkər): %5,7 ilə %6,4 aralığında
Diabet: %6,5 və ya daha yuxarı
Qlükoza norması neçə olmalıdır?
Qlükozanın qanda normal dəyərdə olması normoqlikemiya, normaldan aşağı çıxması hipoqlikemiya və normaldan yüksək çıxmasına isə hiperqlikemiya deyilir.
Yetkinlər və uşaqlar arasında qlükoza dəyəri 20-30 mq/dl fərq edə bilər. Normal qlükoza (qan şəkəri) dəyəri, aclıq vəziyyətində 70 ilə 100 mq/dL (3,9 və 5,6 mmol/L), toxluq vəziyyətində isə 70-140 mq/dl olaraq qəbul edilir. Qlükoza dəyəri 60-ın altında olduqda hipoqlikemiya baş verir.
Qlükoza düşüklüyü (Hipoqlikemiya) nədir?
Hipoqlikemiya olaraq da adlandırılan qlükoza düşüklüyü, qandakı qlükoza səviyyəsinin normal dəyər olan 60-ın altına düşdüyü zaman baş verir.
Tip 1 diabeti olan, insulin və ya digər bəzi diabet dərmanları istifadə edən, 65 yaş və yuxarı şəxslərdə, böyrək, ürək və idrak pozğunluğu olanlarda qlükoza düşüklüyü müşahidə olunur.
Qanda qlükoza düşüklüyü bu əlamətlərlə özünü göstərir:
Aclıq
Yorğunluq və halsızlıq
Əsəbilik
Aydın görə bilməmə və danışa bilməmə
Tərləmə və titrəmə
Narahatlıq halı
Bunların yanında müxtəlif diabet dərmanları da dozadan artıq qəbul edildikdə hipoqlikemiya baş verə bilər. Bədənin gündəlik ehtiyacından daha az kalori qəbul etmək və intensiv məşq etmək də qlükoza düşüklüyünə səbəb ola bilər. Nadir də olsa, qaraciyər, böyrək xəstəliyi və hormon kimi vəziyyətlərdə də qlükoza düşüklüyü görülür.
Qlükoza yüksəkliyi (Hiperqlikemiya) nədir?
Hiperqlikemiya olaraq bilinən qlükoza yüksəkliyi, qanda olan qlükozanın (şəkərin) normal dəyərlərdən daha yüksək olduğu deməkdir.
Aclıq zamanı hiperqlikemiya (8 saatlıq aclıq) desilitrə görə 130 mq/dL, toxluq zamanı (yemək yedikdən 2 saat sonra) 180 mq/dL olaraq qəbul edilir.
Diabet diaqnozu qoyulmamış şəxslər üçün qlükoza yüksəkliyi, acqarına 125 mq/dL-dən (desilitrdə milliqram) daha yüksək qan şəkəridir.
Qanda qlükoza yüksəkliyi nəyə görə baş verir?
Qlükoza yüksəkliyi, bədəndə çox az insulin olduqda və ya bədəndə insulin düzgün istifadə edilə bilmədikdə meydana gəlir.
Qanda qlükoza yüksəkliyi, diabet xəstəsi olduğunuz mənasını verir və diabeti olan şəxslər qlükoza yüksəkliyinin səbəb olduğu tutmalar yaşaya bilər.
Müalicə edilməyən qlükoza yüksəkliyi, sinirlərə, qan damarlarına, toxuma və orqanlara zərər verə bilər.
Qlükoza yüksəkliyi bu əlamətlərlə ortaya çıxır:
Susuzluq hissi və ya aclıq
Bulanlıq görmə
Tükənmişlik
Kilo itkisi
Vaginal göbələk infeksiyaları
Dəri infeksiyaları
Yavaş sağalan kəsiklər və yaralar
Qan şəkərinin mütəmadi olaraq yoxlanılması, qidalanma proseslərinin tarazlaşdırılması ilə qlükoza yüksəkliyinə nəzarət edilə bilər.
Qlükoza yüksəkliyi necə müalicə edilir?
Qlükoza yüksəkliyi vəziyyətində əgər diabet müalicəsində insulin istifadə edilirsə, yaranan tutmanın qarşısını almaq üçün insulin vurulmalıdır. İnsulin dozaları şəxslərə görə fərqlilik göstərir.
Bunların yanında istehlak edilən qidaların dəyişdirilməsi və məşq etmək də qlükoza dəyərinin düşməsinə və tarazlanmasına kömək edir.
Qanda qlükoza dəyəri necə tarazlanır?
Həyat tərzində edilən bəzi dəyişikliklər, sağlam qidalanma və hərəkət etmək qlükoza dəyərinin tarazlanmasına kömək edir.
Qlükozanın normal dəyərini təmin etmək üçün bu üsullardan faydalana bilərsiniz:
Qlisemik indeksi aşağı olan qidalardan yararlanın
Şəkər istehlakını məhdudlaşdırın
Maqnezium tərkibli qidalar istehlak edin
Pəhriz lifi olan qidalara üstünlük verin
Stresdən uzaq durun
Su istehlakını artırın
Yuxu keyfiyyətinizə diqqət edin
Kofein və spirt istehlakını məhdudlaşdırın
Mütəmadi olaraq idman edin
Qlükoza haqqında tez-tez verilən suallar
Qlükoza və qlikoz fərqi nədir?
Sidikdə qlükoza neqativ nə deməkdir?
Qlükoza tolerantlıq testi nədir?
Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.
