Qanda şəkər, qlükoza kimi də tanınır. Qlükoza, əzələləri və digər toxumaları təşkil edən hüceyrələrin enerji üçün istifadə etdiyi ən əsas formdur.
Karbohidratlar bədənin əsas qlükoza mənbəyidir. Karbohidratlar ən çox çörək, kartof, düyü, meyvə, tərəvəzdə olur. Həmçinin bütün şokolad növləri, şəkər növləri və peçenyelər yüksək miqdarda karbohidrat ehtiva edir.
Karbohidratların qandakı qlükoza səviyyəsinə olan təsirinin ölçüldüyü sistemə qlikemik indeks deyilir. Əgər çox karbohidrat ağırlıqlı qidalansanız, bağırsaqlardan hopdurulmuş şəkər miqdarı da çox olur və buna bağlı qan şəkəri yüksəlir. Qan şəkəri testləri, qanınızdakı qlükoza səviyyəsini ölçən testlərdir.
Qanımızda olan qlükoza miqdarı bədənimizin sağlamlığı ilə bağlı məlumatlar verir. Qan şəkəri dəyərlərinin ölçümü, sağlamlıq nəzarətlərində aparılması lazım olan ən vacib ölçümlərdən biridir.
Qanda şəkər (qlükoza) dəyərləri insanın aclıq vəziyyətinə, yeməkdən sonrakı vaxta və ya diabet olub-olmamasına görə dəyişir. Aşağıda sağlam bir insan üçün normal qan şəkəri dəyərləri göstərilib:
✅ Sağlam insan üçün qan şəkəri dəyərləri (qlükoza mmol/L ilə):
| Ölçüm zamanı | mmol/L | mg/dL |
|---|---|---|
| Aç qarına | 3.9 – 5.5 | 70 – 99 |
| Yeməkdən 2 saat sonra | < 7.8 | < 140 |
| Təsadüfi ölçüm | < 7.8 | < 140 |
| HbA1c (3 aylıq orta) | < 5.7% | — |
⚠️ Prediabet dəyərləri:
| Ölçüm zamanı | mmol/L | mg/dL |
|---|---|---|
| Aç qarına | 5.6 – 6.9 | 100 – 125 |
| Yeməkdən 2 saat sonra | 7.8 – 11.0 | 140 – 199 |
| HbA1c | 5.7% – 6.4% | — |
❗ Diabet göstəriciləri:
| Ölçüm zamanı | mmol/L | mg/dL |
|---|---|---|
| Aç qarına | ≥ 7.0 | ≥ 126 |
| Yeməkdən 2 saat sonra | ≥ 11.1 | ≥ 200 |
| HbA1c | ≥ 6.5% | — |
Əgər qan şəkəri dəyərləriniz bu sərhədlərin xaricindədirsə, mütləq həkimə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur. Xüsusilə ac qarına şəkər 7 mmol/L və ya daha çox olarsa, bu şəkərli diabet ehtimalını göstərir.
Aclıq qan şəkəri nədir?
Aclıq qan şəkəri şəxslərin 8 ilə 12 saat ərzində ac qalmasından sonra damardan alınan qanla aparılan testdir. Bu test şəxslərin hiperqlisemiya və ya hipoqlisemiya olub-olmadığı haqqında məlumat verir. Lakin aclıq qan şəkəri testi təkbaşına kifayət edən bir qiymətləndirmə deyil.
Aclıq qan şəkəri dəyəri neçə olmalıdır?
Aclıq qan şəkəri səviyyəsi, desilitr başına alt hədd 70 milliqram (mq/dl) ilə üst hədd 126 milliqram (mq/dl) olaraq qəbul edilir.
Aclıq qan şəkəri səviyyəsi 70-100 mq/dl arasında dəyərdə olsa, normal (sağlam) dəyərdə olduğu bilinir. Hamilələrdə acgötürən qan şəkəri dəyəri isə 95 mq/dl-dən aşağı olmalıdır.
Aclıq qan şəkəri testi yoxladıqdan sonra əgər dəyərlər normalın xaricində çıxsa, sizdə hipoqlisemiya, prediabet (gizli şəkər) və diabet ola biləcəyini göstərir.
50-70 mq/dl-lik aclıq qan şəkəri səviyyəsi, hipoqlisemiya ola biləcəyinizi göstərir.
100-125 mq/dl-lik aclıq qan şəkəri səviyyəsi, prediabet (gizli şəkər) olduğunuzu göstərir.
126 mq/dl və daha yüksək aclıq qan şəkəri səviyyəsi isə diabet olduğunuzu göstərir.
2 ədəd ölçülmüş aclıq qan şəkəri test nəticələriniz mütləq həkiminiz tərəfindən ümumi qiymətləndirməyə alınmalıdır.
Aclıq qan şəkəri dəyəri necə ölçülür?
Aclıq qan şəkəri ölçümü 8 ilə 12 saatlıq aclıqdan sonra xəstədən alınan qan nümunəsi ilə aparılır. Bu müddət öncəsində şəxslər stresə səbəb olacaq vəziyyətlərdən uzaq durmalıdır.
Eyni zamanda alkoqol, siqaret və kafein kimi məhsullar ölçüm nəticələri üzərində mənfi təsir edəcək məhsullardır. Bu səbəbdən bu məhsulları istehlak etməkdən çəkinməlidir.
Aclıq qan şəkəri dəyəri üçün neçə saat ac qalmalı?
Aclıq qan şəkəri ölçümünün ən düzgün nəticə verməsi üçün 8 ilə 12 saat arası ac qalmaq lazımdır. Bu saat aralıqları üçün ən uyğun olan gecə aclığı seçilə bilər. Əgər bu seçilsə, dərhal səhər aclıq qan şəkəri ölçümü aparılmalıdır.
Aclıq Qan Şəkəri Dəyəri Neçə Saat Sonra Ölçülür?
Aclıq qan şəkəri dəyəri şəxsin 8 ilə 12 saat arası ac qalması nəticəsində ölçülür. Şəxs 8 ilə 12 saat arası ac qaldıqdan sonra aclıq qan şəkəri üçün qan nümunəsi versə, ölçüm aparıla bilər.
Aclıq Qan Şəkəri Dəyəri Niyə Yüksəlir?
Pankreasda istehsal olunan insulin hormonu, qidalardan alınan qlükozu toxumalardakı hüceyrələrə keçirir. Əgər insulin miqdarı az olsa, qlükoza hüceyrələr içinə girə bilməz və qanda şəkər səviyyəsi yüksəlir.
Bir şəxsin 8 ilə 12 saat aclıqdan sonra aparılan ölçümündən sonra dəyərin üst hədd olan 126 mq/dl və üzərində dəyər çıxması aclıq qan şəkərinin yüksək olduğunu göstərir.
Aclıq qan şəkəri yüksəkliyi geniş şəkildə görülür. Ancaq bəzi şəxslər daha çox risk altındadır. Ailəsində şəkər xəstəliyi keçmişi olan şəxslər və yaş aralığı 45-50 olan şəxslər daha çox riskli sayılır.
Çox su içmə istəyiniz varsa, gecələr tez-tez sidiyə çıxırsınızsa, iştahsızsınızsa və ya çox yemək istəyiniz olarsa, qısa müddətdə özünüzü yorğun və halsiz hiss edirsinizsə, ağzınızda quruluq varsa, acgötürən qan şəkərinizin yüksəldiyi mənasına gələ bilər.
Şəxslərdə aclıq qan şəkəri yüksəkliyi əlamətləri varsa, laqeyd davranılmamalıdır. Vaxtında alınmayan hər tədbir koma ilə nəticələnə bilər.
Aclıq qan şəkəri necə aşağı salınır?
- İdman edərkən işləyən əzələlərimiz qlükozu enerji olaraq istifadə edəcək və qandakı qlükoza səviyyəsi aşağı düşəcək. Buna bağlı olaraq templə gəzməl, velosipedə sürmək, üzmək, qaçmaq kimi sadə idman növləri edərək aclıq qan şəkərini normal dəyərlərdə tuta bilərsiniz.
- Karbohidrat istehlakına diqqət etməlisiniz. Aşağı karbohidratlı diyet proqramı uzunmüddətli qan şəkəri aşağı düşməsinə kömək edəcək.
- Karbohidrat və şəkər hopdurmağını yavaşladan lifli qidalarla (tərəvəz, meyvələr, paxlalılar, kəpəkli taxıllar) qidalanmağa diqqət edin.
- Kifayət qədər su içmək qanda şəkər səviyyənizi olması lazım olan həddlər içərisində saxlamağa kömək edəcək.
- Stress qandakı şəkər miqdarını təsir edə bilər. Yoqa və ya rahatlama üsulları ilə qan şəkəri səviyyənizi qoruya bilərsiniz.
- Çəkinizi qorumaq qanda şəkər səviyyənizi dəstəkləyəcək.
Toxluq qan şəkəri nədir?
Toxluq qan şəkəri, yemək sonrası qanda yüksələn və ya azalan şəkər varlığının nə qədər olduğunu göstərən bir ölçümdür. Toxluq qan şəkəri testi də aclıq qan şəkəri testi kimi diabet xəstəliyinin diaqnozunda çox vacibdir.
Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Neçə Olmalıdır?
Toxluq qan şəkəri səviyyəsi alt hədd olaraq 100 mq/dl və üst hədd olaraq 200 mq/dl qəbul edilir. Toxluq qan şəkəri səviyyəsi 100-140 mq/dl-lik dəyərdə olsa, şəxsin normal (sağlam) dəyərlərdə olduğunu göstərir.
140-199 mq/dl-lik toygötürən qan şəkəri səviyyəsi dəyəri prediabet (gizli şəkər) olduğunuzu göstərir.
200 mq/dl və üzəri toygötürən qan şəkəri səviyyəsi dəyəri isə diabet diaqnozu qoymaq üçün lazım olan dəyərdir.
Toxluq qan şəkəri dəyəriniz mütləq mütəxəssis həkim tərəfindən ətraflı qiymətləndirilməlidir.
Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Necə Ölçülür?
Toxluq qan şəkəri 2 yolla ölçülür. Yemək yedikdən 2 saat sonra şəxslərin barmağından damla qan alınması (Qlükometr ilə ölçüm) və ya damardan qan alınması ilə ölçülməsi birinci yoldur.
Bu ölçümdən əvvəl şəxs yemək yedikdən sonra 2 saat ərzində yeyəcək və içəcək istehlakından uzaq durmalıdır. Bu test sonrası o şəxsdəki toxluq qan şəkəri səviyyəsi haqqında qiymətləndirmə aparılır. Çıxan nəticələr o şəxsdəki xəstəliklərin və müalicə proseslərinin bir ölçütüdür.
Toxluq qan şəkəri ölçümünün digər yolu isə şəkər yükləmə testidir. Toxluq qan şəkəri ölçümü aparılacaq şəxs bədənə şəkər yükləndikdən 2 saat sonra qan verir.
Bədənə bir anda yüklənmiş olan bu şəkər qanda toxluq qan şəkəri ölçümü dəyərini verəcək. Əldə edilən dəyər 140 mq/dl altında dəyər olmalıdır. Bütün müayinələrdən sonra nəticələr həkim tərəfindən ətraflı qiymətləndirilir.
Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Nə Vaxt Ölçülməlidir?
Toxluq qan şəkəri dəyəri şəxsin yemək yeməyə başladıqdan 2 saat sonra ölçülən dəyərdir. Hamilələrdə isə yemək başlanğıcından 1 saat sonra ölçülməsi lazımdır.
Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Niyə Yüksəlir?
Toxluq qan şəkərinin yüksək qəbul edilə bilməsi üçün dəyərin üst həddi olan 200 mq/dl-dən yuxarı olması lazımdır. Stresli olmaq, çox yemək yemək, bədənin ehtiyacı olan insulini qarşılaya bilməmək toxluq qan şəkərinin dəyərinin üst həddi aşmasına səbəb olur.
Görmə problemlərinin yaşanması, gün ərzində çox tez sidiyə çıxmaq, yorğunluq hiss etmək və xüsusilə yemək yedikdən sonra keçməyən ağızda quruluq hissi toxluq qan şəkərinin yüksək olmasının əlamətlərindəndir.
Bu əlamətlərə əvvəlcədən lazımi əhəmiyyət verilsə, bəzi xəstəliklər qarşısı alına bilər. Yüksək təzyiq, ürək damar xəstəlikləri, yaxşı xolesterinin aşağı düşməsi bu xəstəliklərdən sayıla bilər.
Ölçülən nəticənin yüksək çıxması altında fərqli səbəblər də ehtiva edə bilər.
Toxluq Qan Şəkəri Dəyəri Necə Aşağı Salınır?
- Sağlam və düzgün qidalanmağa diqqət edilməlidir.
- Tam taxıllı qidalarla qidalanmaq vərdiş halına gətirilməlidir.
- Nişasta, un, şəkər kimi karbohidrat dəyəri yüksək qidalardan uzaq durulmalıdır.
- Gün ərzində öğünlər atlanmamalıdır.
- Həmişə ideal çəkidə qalmağa diqqət edilməlidir.
- Düzgün şəkər təqibi aparılmalı və nəzarət altında tutulmalıdır.
- Stresdən uzaq durulmalıdır.
- Bol su istehlak edilməlidir.
- Alkoqol və siqaret istehlakından uzaq durulmalıdır.
- Uzun sürən aclıqlardan çəkinilməli və öğünlər arasına yüngül atışdırmalıqlar əlavə edilməlidir.
- Yuxu düzəni və nəzarəti aparılmalıdır.
- Həkim tərəfindən verilən dərmanlar düzgün istifadə edilməlidir.
Nəticə
Aclıq və toxluq qan şəkəri dəyəri hipoqlisemiya, hiperqlisemiya, diabet və daha bir çox xəstəliyin diaqnozunda çox vacibdir. Qanda şəkər dəyərlərinizi istinad aralıqlarında saxlamağınız lazımdır.
Etdiyiniz idman növləri, istehlak etdiyiniz sağlam qidalar həyat keyfiyyətinizi artıracaq. Həkiminiz tərəfindən tətbiq edilən sağlam qidalanma ilə qanda şəkəri normal standartlarda saxlaya bilərsiniz və ideal çəkidə qala bilərsiniz.
Şəkər xəstəliği diaqnozu qoyula bilməsi üçün qan ölçümlərinin düzgün aralıqlarla aparılması lazımdır. Tam olaraq diaqnoz qoyula bilməsi üçün HbA1c testi aparılmalıdır. Bu testlə hemoqlobin zülallarının faiz neçəsinin qlükoza ilə örtülü olduğuna baxılır.
Qırmızı qan hüceyrələrinin orta ömrü 3 aydır. HbA1c testi isə bu vəziyyətə bağlı olaraq qandakı şəkər səviyyəsini göstərir. Nəticə olaraq HbA1c səviyyəsi nə qədər yüksək olsa, şəkər xəstəsi olma riski o qədər yüksək olur.
Bu məqalə ümumi məlumat məqsədilə hazırlanmışdır. Diaqnostika və müalicə üçün mütləq həkimə müraciət edin.
